انتقاد و انتقاد پذیری به معنی بیان کردن محاسن و معایب دیگران، رفتارها یا کارهای آن‌ها است، اما پذیرش انتقاد نیز مهم است. انتقاد لزوماً به معنای ایراد گرفتن نیست، بلکه گاهی اوقات با هدف راهنمایی و کمک کردن انجام می‌شود. هر کاری که انجام بدهیم احتمال این وجود دارد که با نقد کار روبرو شویم که یکی از سخت‌ترین لحظات زندگی است.
شنیدن انتقاد منفی درباره خودمان یا کاری که انجام می‌دهیم خیلی خوشایند نیست. مغز انسان به‌صورت طبیعی انتقاد را یک تهدید برداشت کرده و درنتیجه واکنش منفی نشان می‌دهد. همچنین، افرادی که اعتمادبه‌نفس پایین دارند یا خودشیفته هستند معمولاً انتقادپذیر نیستند، حتی اگر اینکار به شیوه درست انجام شده باشد.
«انتقاد چیزی است که با حرفی نزدن، کاری نکردن و هیچ‌چیزی نبودن به‌راحتی می‌توانید از آن اجتناب کنید» ارسطو
بر اساس روانشناسی انتقاد، وقتی با اطلاعاتی روبرو می‌شویم که برخلاف تصویری است که از خودمان داریم، از روی غریزه آن را تغییر می‌دهیم؛ بنابراین، بیشتر اوقات انتقاد را فراموش نمی‌کنیم، بلکه آن را طور دیگری به خاطر می‌آوریم. روانشناسی انتقاد در درجه اول شامل دو مؤلفه است:
- انگیزه یا نیت فرد از انتقاد کردن
- تأثیر انتقاد بر روی فرد مقابل
روانشناسی انتقاد اشاره میکند که چند دلیل برای انتقاد کردن وجود دارد:
- کمک کردن به پیشرفت دیگران
- برقرار کردن ارتباط و صحبت کردن
- تمایل به تغییر دادن یک فرد یا یک رفتار
- ناراحت کردن یک فرد
- تخلیه احساس ناامیدی، خشم و حسادت
- افزایش دادن اعتمادبه‌نفس خود و نشان دادن برتری
انواع انتقاد
طبق اصول روانشناسی انتقاد، انتقادهایی که در طول روز می‌شنویم انواع و اهداف مختلفی دارند:
1. مثبت:
نقد مثبت روی جنبه‌های خوب یا مثبتی که نادیده گرفته‌شده‌اند تمرکز میکند. گاهی اوقات دیگران فقط جنبه‌های منفی را می‌بینند، درنتیجه برجسته کردن جنبه‌های مثبت ضروری است. نقد مثبت قصد و نیت خوب دارد و معمولاً توسط شنونده تائید می‌شود.
2. منفی:
نقد منفی به معنی ابراز اعتراض نسبت به یک چیز با هدف نشان دادن نادرست بودن، قابل اعتراض بودن یا نامعتبر بودن آن است. نقد منفی معمولاً توسط شنونده به‌عنوان حمله یا تهدید در نظر گرفته می‌شود و درنتیجه واکنش به آن منفی است.
3. سازنده:
هدف این نوع نقد این است که نشان دهد هدف یا قصد یک چیز با یک رویکرد دیگر بهتر محقق می‌شود.
این نوع انتقاد لزوماً منفی نیست و هدف آن محترم شمرده می‌شود.
نقد سازنده فقط بیان میکند که از طریق یک مسیر متفاوت بهتر می‌توان به هدف موردنظر رسید.
4. مخرب:
هدف نقد مخرب نابود کردن فرد مقابل است و در برخی از زمینه‌ها یک نوع مزاحمت، تهدید یا غیرقابل‌توجیه در نظر گرفته می‌شود، به‌خصوص اگر شامل حمله شخصی باشد.
بااین‌حال، نقد مخرب در زمینه سیاسی و نظامی برای حفظ منابع یا جان انسان‌ها ضروری است.
5. غیرمستقیم:
این روش معمولاً حالت تلنگر زدن دارد و باعث ایجاد واکنش منفی شدید نمی‌شود. حتماً این ضرب‌المثل را شنیده‌اید که به در می‌گوید تا دیوار بشنود.
6. دیرتر از موعد:
نقد معمولاً کمکی به حل کردن مشکل نمی‌کند و نتیجه را عوض نمی‌کند. هدف از این نوع انتقاد جلوگیری از تکرار اشتباه در آینده است.
7. تهاجمی:
این نوع نقد نه‌تنها سازنده نیست، بلکه به دلیل صریح بودن خوشایند نیست و باعث جبهه گرفتن شنونده می‌شود.
مزایای انتقاد سازنده
روانشناسی انتقاد بیان میکند که شنیدن و قبول کردن نقدهای دیگران برای بیشتر افراد یک تجربه راحت نیست. بااین‌حال، انتقاد سازنده همیشه ناراحت‌کننده نیست و اگر نگرش مثبت در مورد آن داشته باشید مزایای زیادی دارد.
1. فرصت‌های رشد بیشتری فراهم میکند؛
واکنش بیشتر افراد در برابر انتقاد، مقصر جلوه دادن دیگران یا شرایط است. نقد سازنده باعث می‌شود چیزهای بیشتری یاد بگیریم و عملکرد بهتری داشته باشیم. کسی که از شما انتقاد سازنده میکند نیت خوبی دارد و می‌خواهد در تلاش‌هایتان موفق شوید. بر اساس تحقیقات انجام شده، معلمانی که از دانش آموزان خود انتقاد سازنده می‌کنند باعث بهبود عملکرد آن‌ها می‌شوند.
2. بازخورد همیشه مفید است؛
چطور می‌توانید از درست بودن کاری که انجام می‌دهید مطمئن باشید؟ بازخورد اینجا به کمک شما می‌آید. انتقاد سازنده یک پاسخ صادقانه و اطلاعاتی مفید برای تغییر دادن یا بهبود عملکرد است.
بااین‌حال، لحنی که موقع پاسخ دادن به نقدهای دیگران دارید مهم است و روی برداشت دیگران از شما تأثیر می‌گذارد. از درگیری بی‌جا پرهیز کنید و دعوا را به بحث تبدیل کنید. این کار نشان می‌دهد که می‌توانید به انتقاد گوش کنید و درنتیجه آن یک راه‌حل بهتر ارائه کنید.
3. باعث ایجاد روابط جدید می‌شود؛
روانشناسی انتقاد معتقد است، انتقادسازنده شانس ایجاد رابطه با افراد جدید را فراهم میکند. درحالی‌که انتقاد یک حمله به نظر می‌رسد، تأثیر آن به واکنشی که نشان می‌دهید بستگی دارد.
خوشبختانه، کسانی که اهمیت نقد را می‌دانند معمولاً به آن گوش می‌کنند. وقتی به نقدهای سازنده گوش می‌کنید، دیگران احساس می‌کنند به‌راحتی می‌توانند ایده‌هایشان را با شما در میان بگذارند. درنتیجه، اعتماد ایجاد شده و روابط مثبت به وجود می‌آید.
4. باعث می‌شود یک دیدگاه جدید پیدا کنید؛
نقد ناشی از افکار و نظرات متضاد در مورد یک سوژه است. وقتی کاری را با توجه به دیدگاه شخصی‌تان انجام می‌دهید، یک فرد دیگر به دلیل نظر متفاوت خود ممکن است از آن (بخشی از آن) انتقاد کند.
درنتیجه، نقدهای دیگران باعث می‌شود یک مسئله را از دیدگاه متفاوتی ببینید و درنتیجه دانش بیشتری کسب کنید.
5. نوعی صداقت است؛
نقد سازنده با هدف تخریب کردن انجام نمی‌شود؛ بنابراین، بودن با کسانی که نظرات خود را به اشتراک می‌گذارند بسیار بهتر از کسانی است که چیزی نمی‌گویند. انتقاد باعث می‌شود متوجه شوید که همه یکسان نیستند و دیدگاهی مشابه شما ندارند.
دلیلی ندارد در برابر نظرات متفاوت دیگران جبهه بگیرید. در عوض، انتقاد را نوعی صداقت و تلاش برای کمک کردن در نظر بگیرید.
6. مزایای عاطفی دارد؛
یاد گرفتن حفظ آرامش و نشان ندان واکنش عاطفی در برابر نظرات دیگران بسیار مفید است. انتقاد باعث می‌شود روی مهارت حل مشکل در زمان عصبی یا ناراحت بودن کار کنید.
همچنین، انتقادی که دست روی نقطه حساس شما می‌گذارد باعث می‌شود مسائل حل نشده خود را شناسایی کنید. علاوه بر این، تفسیر کردن بازخورد دیگران فرصتی برای تفکر منطقی است.
7. به پیشرفت شخصی کمک میکند؛
یک نقد مفید باعث می‌شود جنبه‌هایی که در آن‌ها نیاز به پیشرفت دارید را شناسایی کنید. اگر نقاط کور را شناسایی کرده و روی آن‌ها تمرکز کنید، شانس بیشتری برای موفقیت خواهید داشت.
نقد سازنده یک مکانیسم مفید برای بهبود مهارت، حمایت و انگیزه بخشی است. بااین‌حال، هر انتقادی ضروری نیست و باید تفاوت بین انتقاد سمی و انتقاد سازنده را درک کنید. انتقاد مخرب شخصیت شما را هدف قرار می‌دهد و آسیب‌زا است.
8. باعث می‌شود به نحوه انجام دادن کار توجه کنید؛
بازخورد سازنده می‌تواند یک تفاوت بزرگ در شیوه کار شما ایجاد کند. قبول کردن نقد باعث می‌شود در مورد توانایی‌هایی که دارید و نحوه اجتناب از نتایج منفی در آینده فکر کنید. اگر انتقاد سازنده را نادیده بگیرید، ممکن است دستاوردهای ارزشمندی را از دست بدهید.
بهترین روش انتقاد و زمان صحیح آن
انتقادی که به‌درستی مطرح‌شده و پذیرفته شود می‌تواند یک تجربه مثبت ایجاد کرده و باعث پیشرفت شود. انتقاد زمانی ارزش دارد که هدف آن اصلاح باشد.
درصورتی‌که این کار به روش درست انجام نشود کدورت و دلخوری ایجاد میکند و باعث از بین رفتن روابط می‌شود؛ بنابراین، باید بامهارت‌های مربوطه و روانشناسی انتقاد آشنا باشید. در ادامه با چند ترفند و استراتژی برای انتقاد کردن آشنا می‌شوید.
1. انتقاد را در زمان درست آن انجام دهید؛
موقعیت و زمان‌شناسی در رابطه با انتقاد اهمیت زیادی دارد؛ بنابراین، بهتر است در جمع از کسی انتقاد نکنید زیرا باعث کاهش اعتمادبه‌نفس شده و احساس تنفر و تحقیر شدن ایجاد میکند. علاوه بر این، مطمئن شوید که طرف مقابل از لحاظ شرایط ذهنی آمادگی شنیدن نظرات شما را دارد.
2. هدفتان را به وضوح نشان دهید؛
مهم‌ترین مرحله برای انتقاد این است که مطمئن شوید بازخوردی که ارائه می‌کنید هدف مثبت دارد. بحث کردن را بی‌دلیل کش ندهید و سخنرانی نکنید. وقتی هدف را فراموش کنید، شنونده علاقه‌ای به صحبت‌های شما نشان نخواهد داد.
3. روی رفتار تمرکز کنید نه روی فرد؛
وقتی با یک نیت خوب وارد مکالمه شدید، باید رفتار یا اقدام را از فردی که با او صحبت می‌کنید جدا در نظر بگیرید.
وقتی انتقاد را روی شرایط یا رفتار متمرکز می‌کنید، شرایط مشکل‌زا را از هویت فرد مقابل جدا می‌کنید. درنتیجه، فرد مقابل بدون اینکه احساس کند مورد حمله قرار گرفته به صحبت‌های شما گوش میکند.
4. به اشتباهات خودتان نیز اشاره کنید؛
سعی کنید خودتان را عقل کل نشان ندهید. کمی از اشتباهات خودتان صحبت کنید تا طرف مقابل احساس نکند سعی دارید خودتان را برتر از او نشان دهید. این کار باعث می‌شود باتجربه به نظر برسید و شنونده راحت‌تر نظراتتان را قبول کند.
5. مقایسه نکنید؛
وقتی یک شخص یا رفتارهای او را با دیگران مقایسه می‌کنید معمولاً نتیجه برعکس می‌گیرید. مقایسه باعث می‌شود فرد مقابل احساس حقارت کند و نیت شما را مثبت در نظر نگیرد.
یادتان باشد هر کسی ویژگی‌ها و مهارتهای خود را دارد و دلیلی ندارد همه مثل هم رفتار کنند؛ بنابراین، هر کسی را با توجه به ویژگی‌های خودش نقد کنید.
6. با سؤال کردن پیش بروید؛
اگر انتقاد کردن را با پرسیدن چند سؤال شروع کنید فرد مقابل احساس میکند به‌اندازه شما در مکالمه نقش دارد. در حقیقت، هرچقدر چارچوب مکالمه مثبت‌تر باشد، احتمال اینکه فرد مقابل نظرات شما را قبول کند بیشتر است.
7. کلمات درست انتخاب کنید؛
سعی کنید همان چیزی را که در ذهنتان دارید بیان کنید. از کلمات هیچ‌وقت یا همیشه استفاده نکنید، زیرا باعث جبهه گرفتن فرد مقابل می‌شود. همچنین، استفاده از کلمه «باید» نتیجه مطلوبی ندارد و به‌جای آن بهتر است «می‌توانی» را به کار ببرید.
چطور انتقادپذیر شویم؟
حالا که با استراتژی‌های انتقاد کردن آشنا شدیم باید نحوه انتقادپذیر بودن را نیز یاد بگیریم. بیشتر ما ادعا می‌کنیم انتقادپذیر هستیم، ولی در عمل در برابر نقدهای سازنده دیگران جبهه می‌گیریم و واکنش منفی نشان می‌دهیم.
در تکنیک‌های روانشناسی انتقاد، انتقادپذیر بودن یکی از مهارتهای ضروری برای پیشرفت و تکامل است. انتقادپذیری در حقیقت پنج مرحله دارد:
- درست گوش دادن و کنترل کردن احساسات
- تشکر کردن از طرف مقابل بابت اظهارنظر
- ابراز تأسف و قبول کردن اشتباه
- سؤال پرسیدن درباره دلیل انتقاد
- توضیح دادن یا معذرت‌خواهی
برای انتقادپذیر بودن باید توانایی درست گوش دادن، خودآگاهی، کنترل احساسات و مهارت تفسیر کردن را داشته باشید؛ به‌عبارت‌دیگر، با شنیدن نقدهای دیگران نباید خشمگین شوید، در عوض باید از آن‌ها برای پیشرفت و بهبود شخصی استفاده کنید. در ادامه چند ترفند برای انتقادپذیری ارائه می‌دهیم.
1. مدام درخواست بازخورد کنید؛
بهترین استراتژی برای عادت کردن به شنیدن بازخورد منفی این است که مدام از کسانی که به آن‌ها اعتماد دارید درخواست بازخورد کنید. با این روش می‌توانید چالش‌های پیش رو را زودتر ببینید و در رابطه با نشان دادن واکنش مثبت به بازخوردهای مثبت و منفی تجربه کسب کنید. برای مثال، می‌توانید از اطرافیانتان سؤال‌های زیر را بپرسید:
- دو پیشنهادی که می‌توانی به من بدهی تا کارم را بهتر انجام بدهم چه هستند؟
- چطور می‌توانم پروژه‌ام را بهتر اداره کنم؟
- اگر به‌جای من بودی چه‌کار می‌کردی؟
2. برای فکر کردن در مورد انتقادی که شنیده‌اید وقت بگذارید؛
وقتی نقدی دریافت می‌کنید، احتمالاً وسوسه می‌شوید که حالت دفاعی بگیرید یا آن را با توضیح دادن رد کنید. به‌جای این کار، سعی کنید به صحبت‌های طرف مقابل با دقت گوش کنید. سپس سؤال بپرسید و در مورد جواب‌ها فکر کنید.
3. یک ذهنیت طرف‌دار رشد داشته باشید؛
درحالی‌که بیشتر افراد به‌سختی می‌توانند بازخوردهای منفی را بشنوند، برخی از نقدها برای رشد کردن استفاده می‌کنند. این افراد ذهنیت طرف دار رشد دارند و روی توانایی تغییر و بهتر شدن تمرکز می‌کنند. در مقابل، افرادی که ذهنیت ثابت دارند نمی‌توانند نقدهای دیگران را فرصتی برای پیشرفت ببینند.
4. اشتباهاتتان را قبول کنید؛
بیشتر افراد موفقیت‌هایشان را به‌راحتی مطرح می‌کنند، ولی شکست چیزی است که هر کسی قادر به قبول کردن آن نیست. برای مثال، بیشتر اوقات شکست را گردن عوامل بیرونی می‌اندازیم تا کاستی‌های خودمان. به شخص انتقادکننده پرخاش نکنید و سعی کنید جبهه نگیرید.
در برابر انتقاد منفی و مخرب چکار کنیم؟
حتماً در زندگی با انتقادهای منفی و مخرب نیز روبرو شده‌اید. در این شرایط روانشناسی انتقادی معتقد است که به‌جای تلاش برای به حداقل رساندن تأثیر انتقاد، برای به حداکثر رساندن مزایای آن تلاش کنید. برای این منظور می‌توانید از چهار روش زیر استفاده کنید:
- وقتی با نقد منفی روبرو می‌شوید ساکت نمانید؛
به‌طور خودکار نظرات فرد مقابل را به‌عنوان حقیقت قبول نکنید و خودتان را مقصر نشمارید.
- در برابر وسوسه مقابله کردن مقاومت کنید؛
وقتی نقد منفی می‌شنوید، طبیعی است که تمایل به دفاع کردن از خود یا حمله به‌طرف مقابل داشته باشید. ولی توجه داشته باشید که مبارزه نادرست با نقدهای منفی فقط باعث بالا گرفتن بحث می‌شود.
- نکات مثبت یا واقعیت‌های یک نقد منفی را پیدا کنید؛
بیشتر اوقات از نقدها می‌توانید چیزی در مورد خودتان یاد بگیرید. وقتی کسی از شما انتقاد میکند، در حقیقت چیزی که در شما می‌بیند را گزارش میکند.
- در صورت نیاز از بحث خارج شوید؛
سعی کنید قبل از پاسخ دادن به انتقادهای منفی آرام شوید. چند ساعت یا چند روز فرصت کافی برایتان فراهم میکند تا مسئله را بی‌طرفانه بررسی کنید و حقایق را ببینید.
فاصله گرفتن از بحث به این معنا نیست که تمایلی به شنیدن انتقاد ندارید، بلکه از گفتن حرف‌هایی که شاید بعداً بابت آن‌ها پشیمان شوید جلوگیری میکند. هیچکس انتقاد را دوست ندارد.
"رابرت فولگام"، فیلسوف و نویسنده، می‌گوید:
«چوب و سنگ ممکن است استخوان‌های ما را بشکند، ولی کلمات قلب ما را می‌شکنند.»
این جمله اهمیت درست انتقاد کردن و توجه به احساسات فرد مقابل را برجسته‌تر می‌سازد.
انتقادپذیری؛ راهی به سوی توسعه مهارتهای فردی و حرفه‌ای
طبق روانشناسی انتقادی، اگرچه شنیدن نقدهای دیگران سخت است، قبول کردن و به کار گرفتن آن باعث بهبود مهارت‌ها شده و ایجاد انگیزه میکند. وقتی نظرات را با نگرش مثبت قبول کنید، دیگر روی حرف‌هایی که دیگران در موردتان می‌زنند تمرکز نمی‌کنید، در عوض از ایده‌های آن‌ها برای بهبود شخصی استفاده می‌کنید.
ازآنجایی‌که اطرافیان به نحوه عملکرد شما توجه دارند، نقد کردن از شیوه‌ها و رفتارهای نادرست را متوقف نمی‌کنند. نقدهای آن‌ها را نوعی ابزار عقیده در نظر بگیرید و از آن‌ها برای پیدا کردن فرصت‌های جدید استفاده کنید.
اگر به دنبال بهبود مهارتهای فردی خود در زندگی شخصی و محیط کار هستید می‌توانید از مقالات تخصصی وبلاگ کارلیب استفاده کنید.
همچنین می‌توانید در وب‌سایت کارلیب جدیدترین آگهی‌های استخدام متناسب با مهارتهای شغلی خود را مشاهده و شغلی درخور پیدا کنید که به آن علاقه دارید و از انجام آن لذت می‌برید. با کارلیب بهترین موقعیت شغلی در انتظار شماست.!
سلام
انتقادپذیری مشکلیه که همه ما داریم. یه نفر خیلی باید ادم روشنفکری باشه که انتقاد پذیر باشه. ولی کلا نحوه انتقاد کردن هم خیلی مهمه. من کارم معماری و دکوراسیونه. یه مدت هرچی به کارمندام میگفتم قهر میکردن. اخر یکیشون موقعی که میخواست قهر کنه بره برگشت گفت نگاه کن ببین چجوری داری ایرادمونو میگی؟ مگه ما نوکرتیم؟
فهمید اوه اوه چیکار کردم من. گند زدم با نوع انتقاد کردنم. هرچند کارمندای الانم خیلی نازک نارنجی شدن دیگه 🙂
سلام جناب اکبری. تجربه جالبی بود. انشالله همه ما نحوه انتقاد کردن رو یاد بگیریم و البته متقابلا انتقاد پذیر هم باشیم.
به شما پیشنهاد میکنم مقاله “با مهارتهای مدیریتی آشنا شوید” از وبلاگ کارلیب رو مطالعه بفرمایید.
پیروز باشید
من به شخصه اصلا جنبه نقد ندارم. به نظرم اکثر افراد همین طوری هستن. از همه بدتر اینه که هیچکس شیوه‌ی درست نقد رو نمیدونه مثلا به نظرم هر کاری و یا هر آدمی یه جنبه مثبتم داره دیگه، قبل از اینکه طرف رو با نقد بکوبیم بهتره یکم از نقاط قوتش و مثبتش صحبت کنیم و بعد بریم سراغ نقد. ممنون از مطالب خوب کارلیب.
من کلا با انتقاد مشکل دارم اصلا انتقاد رو قبول ندارم و کارم رو به بهترین شکلی که میتونم بحث یا هر چی انجام میدم . قبول کردن انتقاد یعنی اثر منفی رو شخصیت و وجودیت یک فرد . خیلی کم پیش میاد یک نفر حالا نزدیک ترین دوست ؛ انتقادش به جا و درست باشه. انتقاد در صورتی قبول میکنم که شخص انتقاد کننده پرفکت یا بی نقص باشه در غیر این صورت کلا اشتباهه
بسیار زیبا جذاب
واقعا ارزش وقت گذاشتن داشت
چجوری می تونیم با کارشناسانتون در ارتباط باشیم
خیلی خوشحالم که هستین
چطوری می تونم باهاتون ارتباط بر قرار کنم
چرا اینقد کم؟
سایتتون محشرههههه