تکنیک‌های پرورش تفکر خلاق و تاثیر آن در مدیریت موفق کسب و کارها

در علم روان‌شناسی، تفکر خلاق یکی از ۱۰ ویژگی و مهارتی به شمار می‌رود که برای رشد و پیشرفت فردی و حرفه‌ای ضروری است.
تفکر خلاق زاویه دید و نحوه نگرش افراد به موضوعات مختلف را تغییر داده و پرورش می‌دهد و آن‌ها را قادر می‌سازد که برای رویارویی با مسائل مختلف، ایده‌های خلاقانه و جالبی ارائه کنند.
در بسیاری از مواقع این ایده‌های خلاقانه تاثیر بسیار زیادی در پیشرفت افراد داشته و سرعت رشد و پیشرفت آن‌ها را تا حد زیادی افزایش می‌دهند.

تفکر خلاق چیست؟

همه ما تصاویر و زمزمه‌های مختلفی را به‌صورت آگاهانه و غیرآگاهانه در ذهن‌مان خلق می‌کنیم که گاهی می‌توانیم آن‌ها را به سادگی مشاهده کنیم و در بسیاری از مواقع نیز نمی‌توانیم با راحتی آن‌ها را درک کنیم. خلاقیت به ما کمک می‌کند که بتوانیم این تصاویر و زمزمه‌های ذهنی را درک کرده و با کمک آن‌ها ایده‌های خلاقانه و راهکارهای جالبی خلق کنیم.

درواقع تفکر خلاق قابلیتی است که شما را قادر می‌سازد بهترین و جالب‌ترین ایده‌ها و راهکارهایی را در ذهن خود خلق کرده و آن‌ها را به روشی صحیح پیاده‌سازی کنید. این ایده‌های خلاقانه و جالب می‌توانند پیشرفت چشم‌گیری در زندگی افراد ایجاد کنند و این موضوع اهمیت تفکر خلاق را بیان می‌کند.
خلاقیت در جنبه‌های مختلف زندگی افراد، از جمله زندگی خصوصی و شغلی افراد تعریف می‌شود. ما در این مطلب قصد داریم به تفکر خلاق در کسب و کار بپردازیم و کاربردی‌ترین تکنیک‌های تفکر خلاق در کسب و کار را معرفی کنیم.

تکنیک‌های تفکر خلاق در مدیریت کسب و کار

تفکر خلاق از جمله مهارت‌هایی است که می‌توانید آن را با اجرای تکنیک‌های کارآمد، تقویت کنید.
این مهارت به‌ویژه در کسب‌وکار، حوزه شغلی و زندگی افراد جایگاه ویژه‌ای دارد و پیشرفت‌های چشم‌گیر و مهمی در این زمینه به همراه دارد.

در ادامه برخی از کارآمدترین تکنیک‌های تفکر خلاق در کسب و کار را مرور می‌کنیم.
البته باید توجه داشته باشید که برخی از این تکنیک‌ها به‌صورت فردی اجرا می‌شوند و برخی به‌صورت گروهی باید انجام شوند.

1. استراحت و پرورش ذهن با ورزش

حتما شما نیز تجربه کرده‌اید که ذهن و افکارتان دچار آشفتگی شده باشد و هرچه سعی می‌کنید، نمی‌توانید فکر و ذهن‌تان را متمرکز کنید. ورزش کردن بهترین راهکار برای آرامش ذهن است که به‌صورت غیرمستقیم ذهن شما را برای خلق ایده‌های جذاب و جالب آماده می‌کند.
برای این ‌که به ذهن خود استراحت بدهید، می‌توانید از ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی، یوگا یا هر ورزش دیگری که در آن تخصص دارید، بپردازید. با ورزش کردن ذهن شما آزاد شده و می‌توانید با تمرکز بیشتری افکار و اهداف‌تان را هدایت کنید.

2. یادداشت‌برداری و هدایت ذهن

یادداشت‌برداری به شما کمک می‌کند که افکار خود را مرتب کنید و به‌صورت واضح آن‌ها را تصویرسازی کنید. ممکن است در ابتدای یادداشت‌برداری ندانید که از کجا شروع کنید.
تنها سعی کنید که هر چه به‌ذهن‌تان رسید، همان را بنویسید و لزومی ندارد که نوشته‌های خود را ویرایش کنید. این کار را تا جایی ادامه بدهید که به تصویر مشخص و واضحی از افکار و ایده‌های‌تان دست پیدا کنید.

3. تاثیر تخصص و تجربیات در خلاقیت

سعی کنید در زمینه‌ای که تخصص دارید، بیشتر فعالیت کنید. تخصص به افزایش اعتمادبه‌نفس و آرامش ذهن شما کمک می‌کند. همچنین تجربیات مختلف و متفاوت می‌تواند در پرورش تفکر خلاق شما تاثیرگذار باشد. سعی کنید کارهای متفاوت و هیجان‌انگیز بیشتری تجربه کنید.
برای مثال می‌توانید به مسافرت‌هایی با شرایط متفاوت بروید، با افراد متفاوت ارتباط برقرار کنید، به تماشای تلویزیون یا گوش کردن به رادیو بپردازید، کتاب‌های متفاوت یا شرح حال افراد را مطالعه کنید، آشپزی کنید و در مجموع به کارهایی بپردازید که تجربه جدیدی برای شما هستند.

4. پرورش خلاقیت با بازی و نقاشی

مشکلات سنین بزرگ‌سالی ذهن شما را درگیر کرده و خلاقیت را از آن سلب می‌کند. بهتر است هر از چند‌گاهی سعی کنید روحیه کودکانه خود را فعال کنید.
برای این کار می‌توانید نقاشی کرده، با لگو و خانه‌سازی خودتان را سرگرم کنید و به بازی و سرگرمی بپردازید تا قوه خیال‌پردازی و تصویرسازی ذهن‌تان فعال شود.
نقاشی کردن یکی از فعالیت‌هایی است که ذهن شما را قادر می‌سازد که آزادانه پرواز کند و خلاقیت شما را تا حد زیادی پرورش می‌دهد.

5. تعیین زمان معین برای طوفان فکری

بروز ایده‌های خلاقانه و جالب تنها در محیطی آرام و الهام‌بخش امکان‌پذیر است. باید برای تمرین و اجرای تکنیک طوفان فکری زمان مشخصی در نظر بگیرید و در محیطی آرام مانند اتاق کار، پارک، کتابخانه و محیط‌های الهام‌بخش به تفکر بپردازید.
بهتر است که برای هدایت ذهن و ثبت ایده‌ها و افکارتان تکنیک یادداشت‌برداری را حتما اجرا کنید. برای این کار می‌توانید از یک دفترچه یادداشت یا تخته وایت‌بورد استفاده کنید.

تفاوت طوفان فکری فردی و گروهی

طوفان فکری در حالت فردی با گسترده وسیع‌تری از ایده‌ها و پیشنهادات همراه است. یکی از ویژگی‌های این نوع از طوفان فکری آن است که فرد در خلوت خود دیگر ترسی از انتقاد دیگران ندارد و آزادانه به تفکر می‌پردازد، اما ویژگی مهم طوفان فکری گروهی این است که تجربیات و خلاقیت‌های تمام اعضای تیم در ابراز و انتخاب بهترین ایده‌ها و پیشنهادات به کار گرفته می‌شود.

6. گسترش دایره اجتماعی و توسعه ارتباطات

هرچه ارتباطات گسترده‌تر و دایره اجتماعی بزرگتری داشته باشید، با افراد مختلفی روبه‌رو خواهید شد که در افزایش خلاقیت و تقویت تفکر خلاق شما تاثیر بسزایی خواهند داشت.
ارتباطات گسترده ذهن شما را پرورش می‌دهد و با افکار و ایده‌های جدیدی مواجه خواهید شد که نقش مهمی در تقویت تفکر خلاق شما خواهند داشت. شما می‌توانید برای توسعه مهارتهای ارتباطی خود در همایش‌ها، رویدادها و فعالیت‌های اجتماعی مختلف شرکت کنید و سعی کنید با افراد به خوبی معاشرت کنید.

7. تعامل با هنر و موسیقی 

تعامل با هنر و موسیقی از دیگر راهکارهایی است که ذهن شما را پرورش داده و خلاقیت شما را افزایش می‌دهد، اما باید بررسی کنید که کدام یک از انواع موسیقی به آرامش شما کمک کرده و می‌تواند در پرورش ذهن و افزایش خلاقیت شما تاثیرگذار باشد. همچنین می‌توانید با بررسی استعدادها و علایق هنری‌تان، در یک زمینه هنری فعالیت کنید.

8. مطالعه و پرورش ذهن

سعی کنید عادت مطالعه را در خودتان تقویت کنید و زمان مشخصی را به مطالعه بپردازید. مطالعه از جمله مواردی است که ذهن شما را پرورش می‌دهد و تاثیر شگفت‌انگیزی در افزایش خلاقیت شما و خلق ایده‌های خلاقانه و جالب خواهد داشت. سعی کنید کتاب‌های از ژانرهای مختلف را در لیست مطالعاتی خود قرار بدهید و انواع سبک‌های نویسندگی را مطالعه کنید.

9. تکنیک پی‌ام‌آی (PMI)

نام تکنیک پی‌ام‌آی «PMI» از سه واژه «Plus» به معنی افزودنی، «Minus» به مفهوم کاستن و «Interesting» به مفهوم جالب، تشکیل شده است. در این روش شما ابتدا باید به نکات مثبت یک فکر یا ایده توجه کرده و آن‌ها را بررسی کنید.
پس از آن در مرحله بعد شما باید توجه خود را بر روی نکات منفی و موانع مسئله معطوف کنید و آن‌ها را نیز بررسی کنید. سپس باید نکات جالب‌توجه موضوع مورد نظر را، چه مثبت و چه منفی، از نظر بگذرانید.

در پایان شما باید تمامی این نکات مثبت، نکات منفی و موانع و همچنین نکات جالب‌توجه را در یک لیست جمع‌آوری و ثبت کنید. با این کار می‌توانید میان نکات ثبت‌شده ارتباط قوی‌تری ایجاد کرده و به ایده‌های جدیدتری دست پیدا کنید. ویژگی مهم در تکنیک پی‌ام‌آی این است که به صحت و قطعیت اطلاعات ایمان داریم و هیچ نکته مبهم و غیر مطمئنی در لیست وجود ندارد.

10. تمرین بداهه‌ گویی

بداهه‌پردازی یک تمرین بسیار کاربردی برای ذهن است که شما را سرگرم چالش‌های هیجان‌انگیز و موقعیت‌های ناگهانی می‌کند. با تمرین بداهه‌گویی و بداهه رفتار کردن می‌توانید قوه خلاقیت خود را تقویت کرده و ذهن خود را پرورش بدهید.

11. تکنیک توهم خلاق

همان‌طور که می‌دانید، آن‌چه چشم می‌بیند و آن‌چه مغز تفسیر می‌کند با یکدیگر متفاوت هستند. بنابراین تصاویری که در ذهن داریم مطابق واقعیت نیست و تنها خلاصه‌ای از کدهاست که به واسطه‌ی شبکه عصبی به مغز ارسال می‌شوند.
این تکنیک شما را قادر می‌سازد که با ایجاد خطاهای عمدی در تصاویر ذهنی خود، از زاویه دید‌های متفاوتی به مسائل بنگرید و شکاف‌ها و تفاوت‌های موجود در اطلاعات ارسالی توسط شبکه عصبی را با قدرت توهم به حداقل برسانید. به این ترتیب الگوی جدیدی در ذهن شما ایجاد می‌شود که نحوه برخورد شما با مسائل را تغییر می‌دهد.

12. تکنیک نقشه ذهنی

تکنیک نقشه ذهنی روشی از یادداشت‌برداری است که در عوض لیست کردن نوشته‌ها، آن‌ها را به‌صورت دو بعدی در کنار هم قرار می‌دهیم.
در این روش نقشه‌های ذهن که به‌عنوان درخت ذهن نیز شناخته می‌شوند، به‌صورت فشرده در فضای کمی ثبت می‌شوند. سپس شما باید میان نوشته‌ها ارتباط برقرار کرده و ایده‌های جدیدی از این درخت نوشته‌ها خلق کنید. این تکنیک همچنین شما را قادر می‌سازد که موضوعات گسترده و مهم را به‌صورت دقیق مدیریت کنید.

13. تکنیک «چرا؟»

در این تکنیک شما باید دانش و تجربیات خودتان را مورد سوال و پرسش قرار بدهید. با این موقعیت را بهتر و بیشتر درک می‌کنید و کار ایده‌ها و افکار بسیار خوبی به ذهن‌تان خطور می‌کند.

14. تکنیک اسکمپر (SCAMPER)

تکنیک اسکمپر «SCAMPER» با طرح سوالاتی راجع به تصورات شما، ذهن شما را برای ایده‌سازی و ایده‌پردازی هدایت می‌کند.

1. حرف "S" در این ترکیب بیانگر واژه «Substitutie» به مفهوم جانشین‌سازی
2. حرف "c" بیانگر واژه «Combine» به مفهوم ترکیب کردن
3. حرف "a" بیانگر واژه «Adapt» به مفهوم سازگاری و تطبیق
4. حرف "m" بیانگر واژه‌های «Maginfy و Modify» به مفهوم بزرگ‌نمایی و تغییر
5. حرف "p" بیانگر عبارت «Put to other purposes» به مفهوم استفاده در موارد دیگر
6. حرف "e" بیانگر واژه «Eliminate» به مفهوم حذف کردن
7. حرف "r" بیانگر واژه‌های «Reverse و Rearrenge» به مفهوم معکوس‌سازی و بازآرایی است.

سوالات مطرح شده در تکنیک اسکمپر

سوالاتی که در این تکنیک مطرح می‌شوند عبارتند از:

• چه مواردی را می‌توان جایگزین موارد فعلی کرد؟
• چه کسی را می‌توان جایگزین فردی مشخص کرد؟
• چه فرآیندی را به‌عنوان روشی جایگزین می‌توان به کار برد؟
• چه مواردی را می‌توان در موقعیت فعلی دخیل کرد؟
• آن را مشابه چه‌چیزی می‌توان ساخت؟
• در صورت تغییر شکل، رنگ، سرعت و سایر ویژگی‌ها، چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
• آیا نیاز است که اندازه، قدرت و ارزش آن بیشتر شود؟
• چرا ابعاد موضوع را افزایش ندهیم؟
• از مواد زاید اجرای این ایده چه استفاده‌ای می‌توان کرد؟
• در صورت شکست ایده، چه باید کرد؟
• چگونه می‌توان آن را فشرده‌تر کرد؟
• اگر ابعاد "m" را کمتر کنیم، چه می‌شود؟
• چه مواردی را می‌توان حذف کرد؟
• آیا امکان افزایش سرعت فرآیند وجود دارد؟
• در صورت اجرای معکوس این ایده، چه می‌شود؟
• در صورت تغییر مراحل اجرای ایده چه می‌شود؟

15. تکنیک تغییر فرضیات مسئله

یکی از موانعی که باعث می‌شود نتوانیم از دیدگاه‌های متفاوت به موضع نگاه کنیم، فرضیات مسئله هستند که بدون تغییر باقی مانده‌اند. برای آن‌ که زاویه دید گسترده‌تر و دیدگاه جامع‌تری داشته باشیم، باید فرضیات قبلی را تغییر بدهیم تا بتوانیم از بروز اشتباهات احتمالی در ارائه و اجرای ایده جلوگیری کنیم. اما پیش از هر چیزی باید فرضیات مسئله را به‌خوبی بشناسیم تا بتوانیم آن‌ها را تغییر بدهیم.

16. تکنیک علت و معلول (ایشیکاوا)

این تکنیک یک روش گروهی برای حل مسئله است و هدف آن شناسایی تمامی علل احتمالی تاثیرگذار در موضوع موردنظر و تهیه لیستی از آن‌ها است.
این روش که به تکنیک استخوان ماهی نیز شناخته می‌شود، به گونه‌ای اجرا می‌شود که موضوع موردنظر بر روی سر ماهی نوشته می‌شود و علت‌ها و معلول‌های این موضوع بر روی ستون فقرات و تیغه‌های ماهی نوشته می‌شوند.

معرفی کتاب‌ با موضوع پرورش تفکر خلاق

خلاقیت عاملی است که به رشد و پیشرفت افراد در زندگی شخصی و شغلی، کمک شایانی می‌کند. بنابراین باید در این زمینه اطلاعات و آگاهی خود را افزایش بدهیم و برای اجرای تمرینات آن زمان صرف کنیم. در ادامه برخی از کاربردی‌ترین کتاب‌های پرورش تفکر خلاق را به شما معرفی می‌کنیم.

1. کتاب خلاقیت و حل مسئله

کتاب خلاقیت و حل مسئله از "برایان تریسی" «Brian Tracy» بر اهمیت خلاقیت در زندگی شخصی و کسب‌وکار تاکید دارد. "برایان تریسی" در این کتاب منابع اصلی خلاقیت، عوامل موثر بر افزایش آن و راهکارهای کلیدی و کاربردی برای پرورش خلاقیت را معرفی می‌کند.
"تریسی" در این کتاب اهمیت خلاقیت در زندگی و کسب و کار را این‌گونه بیان می‌کند که اگر نتوانیم زندگی خود را به شکلی خلاقانه مدیریت کنیم و به اندازه کافی آمادگی فکری و ذهنی نداشته باشیم، آن‌گاه باید همچون ماشین وقت و انرژی خود را برای افراد دارای کنترل ذهنی بیشتر، صرف کنیم.

2. کتاب ماهیت و کارکردهای تفکر نقادانه و خلاقانه

کتاب ماهیت و کارکردهای تفکر نقادانه و خلاقانه اثر "ریچارد پل" و "لیندا الدر"، تفاوت‌های دو نوع تفکر نقادانه و خلاقانه را به شما معرفی می‌کند تا به ‌صورت آگاهانه بتوانید بر آن‌ها تسلط پیدا کرده و افکار مفید و غیر مفید خود را مدیریت کنید.
بیشتر مردم افراد خلاق را دارای هوش هیجانی بالا و افراد منتقد را منفی‌نگر و عیب‌جو تصور می‌کنیم. اما واقعیت امر این است که این دو ویژگی در کنار یکدیگر می‌توانند بسیار قدرتمند و کاربردی ظاهر شوند و به‌خوبی یکدیگر را تکمیل کنند.

3. کتاب شرکت خلاقیت

کتاب مشهور شرکت خلاقیت، اثر "اد کتمول" موسس شرکت "پیکسار" است. او در این کتاب جزئیات رویاهایی را شرح می‌دهد که او در کنار بزرگانی همچون "استیو جابز" و "جان لستر"، در سر پرورانده‌اند رویاهایی که انقلاب بزرگی در دنیای انیمیشن ایجاد کرد.
این کتاب شامل تمامی رویدادهای شرکت پیکسار، اصول خلاقیت از دیدگاه "اد کتمول"، موانع بروز خلاقیت، روش‌های حل مسئله و روش‌های مدیریتی خلاقانه است. "اد کتمول" در این کتاب هفت اصلی را معرفی می‌کند که فرهنگ خلاق را در سازمان توسعه می‌دهد.

4. کتاب نبرد هنر

کتاب نبرد هنر اثر "استیون پرسفیلد" (Steven Pressfield) چالشی طراحی می‌کند که در آن ما در مسیری برای خلق نتیجه‌های معنادار و خلاقانه قرار می‌گیریم. "استیون پرسفیلد" در این کتاب، یکی از موانع پرورش خلاقیت را نقدها و مخالفت‌های درونی خودمان بیان می‌کند.
پرسفیلد در این کتاب راهکارهایی برای رویارویی با مخالفت‌ها و نقدهای درونی ارائه می‌کند و به شما کمک می‌کند که شخصیت واقعی خودتان را کشف کنید.

5. کتاب عبور از موانع

کتاب عبور از موانع اثر "الکس کورنل" (Alex Cornell) شامل مجموعه‌ای از مقالات نویسندگان مختلف است که روش‌هایی علمی برای مقابله با مشکلات ارائه می‌کند. این کتاب قلم شیوا و روانی دارد و علاوه‌بر سادگی، بسیار کارآمد و مفید است.
آنچه در این کتاب فرا می‌گیرید، این است که هیچ روش کلی و جهان‌شمولی برای رفع تمامی مسائل و مشکلات وجود ندارد و باید برای هر مسئله‌ای روش متفاوتی به کار بگیرید تا نتیجه مناسب حاصل شود. به این ترتیب این کتاب با تکیه بر راهکارهای گوناگون از نویسندگان مختلف، رویکردهای خاصی برای عبور از موانع مناسب هر تیپ شخصیتی ارائه می‌دهد.

6. کتاب شکوه شجاعت

کتاب شکوه شجاعت اثر "برنه براون" (Brené Brown) روش‌های شجاع بودن، انعطاف‌پذیری، افزایش هوش هیجانی و مقابله با ترس از شکست و خطرات احتمالی را به شما آموزش می‌دهد. براون در این کتاب ترس از شکست و خطرات احتمالی را عامل اصلی خلاقیت و قوه تفکر معرفی می‌کند.
او در این کتاب راهکارهایی را به شما ارائه می‌کند که با استفاده از آن راهکارها ایده‌ها و پینشهادات خودتان را ابراز کنید و ترس از اشتباه را به عنوان مانعی در برابر پرورش خلاقیت، کنار بگذارید.
چرا که شجاعت عامل بسیاری از ایده‌های خلاقانه و جالبی است که در جهان انقلاب به پا کرده‌اند. شما با مطالعه این کتاب شجاعت مقابله با ترس‌های‌تان را به دست می‌آورید.

با پرورش تفکر خلاق؛ مهارت رویارویی با مشکلات را تقویت کنید.

همان‌طور که گفتیم، تفکر خلاق و ارائه ایده‌های خلاقانه و جالب شما را قادر می‌سازد که دیدگاه‌های متفاوت دیگران را درک کنید و بتوانید مسائل را با روش‌های بهینه و کارآمد حل کنید. مهارت تفکر خلاق توانایی شما را در رویارویی با مشکلات و چالش‌های سخت، افزایش می‌دهد.
علاوه‌بر این برای این‌که در موقعیت شغلی‌تان نیز بتوانید موفق شوید، نیاز دارید که خلاقیت و ذهن خودتان را پرورش بدهید و سعی کنید با خلق و ابراز ایده‌های خلاقانه، کسب‌وکارتان را توسعه بدهید، اما داشتن خلاقیت و ذهنیت باز مهارت دست‌نیافتنی‌ نیست و با تمرین و تکرار قابل اکتساب و تقویت است. چرا که همه افراد دارای خلاقیت هستند و تنها باید این مهارت را در خودشان تقویت کنند.

مجموعه کارلیب در تلاش است با ارائه مطالب کاربردی و آموزنده در وبلاگ خود در زمینه توسعه فردی و اجتماعی و همچنین روش‌های تقویت مهارت‌های شغلی، به شما کمک کند. .
همچنین سامانه کاریابی آنلاین کارلیب محیطی حرفه‌ای و تخصصی برای کارجویان و کارفرمایان فراهم نموده است تا با روشی سریع و کارآمد با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و در سریع‌ترین زمان ممکن به اهداف سازمانی و کاری خود دست پیدا کنند.