اضافه کاری چیست؟ و چگونه محاسبه می‌شود؟

اضافه کاری یکی از بخش‌های مهم حقوق و مزایای کارگری است که اکثر کارمندان و کارگران با آن سر و کار دارند. بسیاری از کارمندان به علت شرایط شغلی خاص یا نیاز به درآمد بیشتر، از مزایای این نوع دستمزد بهره می‌برند و آن را جزئی از کار خود می‌دانند. قانون کار نیز برای افراد، ساعات کاری محدودی را در نظر گرفته است که در صورت کار بیش از آن، حقوق بیشتری باید داشته باشند.
اکثر افراد دوست دارند میزان اضافه کاری و نحوه محاسبه آن را بدانند. اگر چه ممکن است به نظر آید که نحوه محاسبه اضافه کاری ساده است؛ اما این بخش از حقوق و مزایا، دارای قوانین مربوط به خود است که اطلاع از آن‌ها خالی از لطف نیست.

اضافه کاری چیست؟

شاید اگر بخواهیم به صورت ساده و آنچه در ذهن افراد عادی است، اضافه کاری را تعریف کنیم، می‌توان گفت، کاری اضافه بر مسئولیت فرد است که به عهده کارگر یا کارمند گذاشته می‌شود و در به صورت عادی فرد در قبال انجام دادن آن مسئولیتی ندارد تا زمانی که کار محول شده را بپذیرد.
برای محاسبه اضافه کاری، در هر شرکت یا موسسه‌ای، وزارت کار شرایطی را در نظر گرفته است. همچنین تعریف آن نیز کاملا گویا بیان شده است.

در قانون کار، مدت زمانی که کارگر یا کارمند وقت خود را به کارفرما می‌دهد، حتی در صورتی که زمان تعطیلی کار باشد، جزو ساعت کاری محسوب شده و اضافه کاری نام دارد.
البته ساعت اضافه کاری محدودیت‌هایی هم دارد و میزان حقوق و دستمزد مربوط به آن نیز نسب به حقوق پایه و سنوات متفاوت است. برای دستمزد اضافه کاری، بنا به قوانین اداره کار باید سر ماه همزمان با حقوق ثابت فرد، پرداخت شود. البته برخی از شرکت‌ها و ادارات بر اساس مصلحت ممکن است پرداخت اضافه کاری را به زمان‌های خاصی مانند آخر سال، آخر فصل و ... اختصاص دهند. برای درک بهتر این مقوله، باید ساعت کار نیز مشخص شود تا بتوان این مساله را متوجه شد که چند ساعت اضافه کاری به فرد تعلق گرفته است.

بر اساس ماده 51 قانون کار، ساعت کاری کارگر نباید از 8 ساعت در شبانه روز فراتر رود. همچنین در هفته نیز بیش از 44 ساعت کار، برای آن‌ها در نظر گرفته نشود. قانون کار برای کارهای سخت و زیان آور نیز شرایط متفاوتی تعیین کرده است؛ افرادی که در این مشاغل فعالیت دارند، نباید بیش از 6 ساعت در روز و 36 ساعت در هفته کار کنند.

با توجه به این قوانین، کارفرما و کارگر باید ساعات کاری عادی خود را در این محدوده در نظر بگیرند. البته می‌توان با توافق کارگر و کارفرما، ساعت را در روز کم یا زیاد کرد؛ اما مجموع آن نباید از 44 ساعت در مشاغل عادی و 36 ساعت در مشاغل زیان آور فراتر رود.
در صورتی که روزهای تعطیل نیز در هفته وجود داشته باشد، ساعت کاری به همان میزان کمتر می‌شود.
اگر فرد در هفته بیش از میزان ساعت کاری، فعالیت داشت، باید دستمزد آن را بر اساس قانون اضافه کاری دریافت کند.

شرایط و نحوه محاسبه اضافه کاری

برای محاسبه دستمزد اضافه کار در حقوق، شرایط و قوانینی اعمال می‌شود. البته این نکته را به یاد داشته باشید که اضافه کاری کاملا اختیاری است و کارگر می‌تواند آن را بر عهده نگیرد. از این رو پس از موافقت کارمند یا کارگر، باید بر اساس شرایط اضافه کاری در قانون و پرداخت 40 درصد اضافه بر مزد عادی کارمند، به وی پرداخت شود.
دستمزد اضافه کار زمانی مورد محاسبه قرار می‌گیرد که ساعات کاری تکمیل شده باشد. همچنین میزان اضافه کاری نباید از ساعات کاری عادی فرد بیشتر شود. در این صورت، مازاد آن محاسبه نمی‌شود.

1. محاسبه ساعات کاری در ماه رمضان

همانطور که تعداد ساعات کار، برای روزهای تعطیل در نظر گرفته نمی‌شود، برای ماه رمضان نیز نکاتی در نظر گرفته شده است تا فرائض دینی بدون هیچ دغدغه‌ای انجام گیرد.
بر اساس ماده 50 قانون کار، کارفرما موظف است که زمانی را برای انجام فرائض دینی، صرف سحری و افطار در اختیار کارگر قرار دهد. این زمان جزو ساعات کاری محسوب می‌شود و نباید از حقوق کارگر کسر شود.

2. تعطیلی کاری 

به طور کلی، روزهایی هستند که تعطیلی رسمی هر کشور محسوب می‌شوند. جمعه و روزهای تعطیل رسمی وسط هفته با هم از این نظر تفاوتی ندارند. به همین خاطر همانند روز جمعه که روز خانواده محسوب می‌شود، مابقی روزهای تعطیل نیز نباید برای کارگران ساعت کاری در نظر گرفته شود.
همچنین، روز 11 اردیبهشت که به عنوان روز کارگر در نظر گرفته شده است، کارگران تعطیل هستند و مزد آن‌ها برای این روزها نیز باید پرداخت شود. البته برای این روزها تبصره‌هایی نیز وجود دارد. به عنوان مثال در صورتی که ماهیت کار به گونه‌ای باشد که در این روزها باید فرد کار را انجام دهد، باید اضافه بر مزد، 40 درصد اضافه حقوق مربوط به آن روز را هم داشته باشند. از طرفی می‌توان به جای یک روز تعطیل خاص مانند جمعه، روز دیگری را به عنوان تعطیلی جایگزین کرد.

این نکته نیز در نظام کار و قانون حقوق و دستمزد وجود دارد و آن هم اضافه بر تعطیل کاری، 40 درصد برای جمعه کاری هم در نظر گرفته می‌شود. یعنی جمعه بر سایر تعطیلات ارجحیت دارد و کار در این روز سبب می‌شود تا 80 درصد اضافه حقوق روز به کارگر تعلق بگیرد.

3. شب کاری 

یکی از انواع اضافه کاری، شب کاری است که کار کردن در ساعات شبانه را شامل می‌شود. ساعات شبانه نیز از ساعت 22 تا 6 صبح است. نحوه محاسبه شب کاری بدین صورت است که هر ساعت کار در شب، علاوه بر دستمزد معمول ساعت کاری، 35 درصد اضافه نیز بر آن اعمال می‌شود. البته این مبلغ فقط به کارمندان غیر نوبتی تعلق دارد.

4. نوبت کاری

نوبت کاری نیز برای شناخت بهتر اضافه کاری باید بررسی شود. این مورد، برای محاسبه ساعات کاری مختلف در روز اهمیت دارد. حال باید ببینیم اضافه کاری چه مواردی را شامل می‌شود و چه جزئیاتی دارد. در اصل نوبت کاری، مفهوم کار در ساعات مختلف روز را بیان می‌کند. نحوه محاسبه نوبت کاری، به صورت زیر است:

• در نوبت کاری بین صبح و عصر، 10 درصد اضافه بر دستمزد ساعت کار عادی به کارگر تعلق می‌گیرد.
• نوبت کاری بین صبح و عصر و شب، 15 درصد دستمزد اضافی را برای کارگر ملزم می‌کند.
• نوبت کاری بین صبح و شب یا عصر و شب، سبب افزایش 22 درصد، اضافه بر دستمزد ساعت عادی به کارگر می‌شود.

علاوه بر مواردی که گفته شد، فعالیت‌هایی مانند تدریس، مترجمی، تالیف، تولید محتوا و ... در راستای نیازهای سازمان انجام گیرد، این موارد نیز به عنوان اضافه کاری در نظر گرفته می‌شود.

نحوه محاسبه اضافه کاری بر اساس ساعت

با توجه به این که حقوق هر ساعت کاری، در سال‌های مختلف متفاوت است، ابتدا باید میزان دستمزد ساعت کاری عادی را مشخص کرد. پس از آن میزان 40 درصد میزان حقوق عادی برای هر ساعت را به حقوق عادی اضافه می‌کنند و دستمزد یک ساعت اضافه کاری مشخص می‌شود. از این رو فرمول این نوع دستمزد به صورت زیر است.

فرمول محاسبه اضافه کار طبق قانون کار

میزان نرخ اضافه کاری در هر ساعت = 40% حقوق ساعت کاری عادی  + میزان حقوق ساعت کاری عادی

برای روشن شدن این موضوع، به مثال زیر توجه کنید:

فرض می‌کنیم طبق قانون حقوق کارگران و کارمندان برای هر ساعت کار، 25 هزار تومان در نظر گرفته می‌شود. حال فرد یک ساعت بیشتر از ساعت کاری خود، در شرکت فعالیت داشته است. از این رو برای تعیین نرخ اضافه کار وی، باید 10 هزار تومان به 25 هزار تومان اضافه گردد. از این رو دستمزد وی در این ساعت، 35 هزار تومان برآورد می‌شود.

معمولا اکثر ارگان‌ها و ادارات، حقوق اضافه کاری را هم بر روی فیش حقوقی آخر ماه اعمال می‌کنند. با این وجود، ممکن است شرکت‌ها یا سازمان‌هایی هم باشند که اضافه کاری یک سال یا یک فصل را به صورت یکجا و در یک فیش جداگانه پرداخت کنند.

سخن آخر ...

این روزها به علت سختی و فشار اقتصادی که بر روی اکثر افراد عادی جامعه به خصوص جوامع کارگری و کارمندی وجود دارد، اضافه کاری‌ها بیشتر شده است. به همین علت، داشتن اطلاعات کافی در این زمینه سبب اطلاع از حقوق این افراد توسط کارگر و کارفرما می‌شود. از این رو هم افراد می‌دانند چه حقوقی باید دریافت کنند و هم کارفرماها از نحوه و میزان پرداخت این نوع دستمزد، اطلاع کامل خواهند داشت.
برخی نیز به جای اضافه کاری در یک شغل خاص، سعی می‌کنند کسب و کارهای دیگری را به عنوان شغل دوم خود امتحان کنند. به خصوص افرادی که مهارت‌های خاص دارند یا می‌توانند در جوامع امروزی با توجه به تکنولوژی‌های موجود، فعالیت بیشتری داشته باشند. این افراد نیاز دارند تا جامعه کار را بشناسند و بتوانند با کارفرماها ارتباط برقرار کنند.
سایت کارلیب، به خوبی می‌تواند این نیاز را برطرف کند. در این سایت، می‌توانید اطلاعات هویتی و مهارتی خود را در رزومه خود قرار دهید و در آزمون‌های استخدامی هر شرکت کنید. در این صورت، به مناسب ترین شغل را مشاهده خواهید نمود. قطعا حضور در کسب و کاری که به آن علاقه دارید و مهارت کافی در آن زمینه دارید، زمینه را برای رشد و توسعه فردی شما فراهم می‌کند.