اختلال دوقطبی چیست؟ چگونه باید به افراد بای‌پولار کمک کرد؟

آیا تا به حال چیزی در مورد اختلال دوقطبی شنیده‌­اید؟ می­‌دانید اگر با چنین افرادی برخورد کردید، چطور رفتار کنید؟ خودتان چطور؟ به این اختلال مبتلا هستید یا خیر؟ شاید این روزها سوالاتی از این قبیل به ذهن هر کس برسد، اما جوابی برای آنها نداشته باشد، زیرا اختلال دوقطبی شایع‌­تر شده است و افراد بیشتری مبتلا می‌­شوند، اما متأسفانه اطلاعاتی در این زمینه ندارند. این بیماری معمولاً از 25 سالگی خودش را نشان می‌­دهد و کسانی­ که درگیر می­‌شوند نیازمند توجه بیشتری هستند، آن هم به دلیل تغییراتی که در خلق‌­وخوی آنها رخ می­‌دهد.

شاید بگوئید هر کسی ممکن است یک روز پر انرژی و شاد باشد و روز دیگر بی­‌حوصله و غمگین. کاملاً درست است، اما اگر این تغییرات به صورت دوره‌­ای رخ بدهد و فعالیت­‌های روزانه را تحت تأثیر قرار دهد، باید پیگیری شود. علاوه بر آن، هر کدام از ما در محل کار، خانواده، مدرسه، دانشگاه و حتی به صورت تصادفی ممکن است با چنین افرادی برخورد داشته باشیم و یا خودمان درگیر شویم. بنابراین لازم است اطلاعاتی در این مورد داشته باشیم تا بدانیم در مواقع ضروری چه عملکردی داشته باشیم. با این مقاله از تیم کارلیب همراه باشید تا دقیق‌­تر با اختلال دوقطبی آشنا شویم.

اختلال دوقطبی چیست؟

بیماری دوقطبی یا بای پولار، نوسانات غیرعادی در روحیه و انرژی است که به شکل فعالیت بیش ‌از حد و ناتوانی در انجام عملکردهای روزانه نمود پیدا می‌کند. این نوسانات با اصطلاح شیدایی و افسردگی نیز شناخته می‌­شوند.

شیدایی زمانی است که فرد مبتلا در حالت سرخوشی است و انرژی زیادی در خود احساس می‌کند و تمایل دارد که این سرخوشی و انرژی را به شکلی تخلیه کند، یا در برقراری روابط جنسی یا با مصرف مواد. البته واکنش‌های دیگری هم ممکن است از افراد مبتلا سر بزند.

افسردگی نیز زمانی است که شخصیت دوقطبی دچار غم عمیقی می‌شود و ناامیدی تمام وجودش را فرا می‌گیرد. این کمبود انرژی به صورت بی‌علاقگی به انجام فعالیت‌های مختلف، بی نظمی در ساعت خواب و... خودش را نشان می‌­دهد.
بی نظمی در ساعت خواب می‌تواند به شکل خواب بیش از حد یا بی‌خوابی باشد. ناگفته نماند که شدت این اختلالات می‌­تواند به حدی باشد که منجر به آسیب دیدن روابط، شغل یا عملکرد فرد در مدرسه و حتی خودکشی شود. این اختلال‌ هم در مردان و هم در زنان دیده می‌شود و در افراد مختلف به شکل­‌های مختلف بروز می­‌کند.

انواع اختلال دوقطبی

اختلال دوقطبی انواع مختلفی دارد، اما به طور کلی به دو دسته نوع یک و نوع دو تقسیم‌­بندی می­‌شوند:

1. اختلال دوقطبی نوع 1

منظور از اختلال دوقطبی نوع 1 شرایطی است که فرد در آن دست کم به ‌مدت یک هفته دچار یک دوره‌ی کامل شیدایی (مانیا، mania) می­‌شود. در این وضعیت ممکن است افسردگی را هم تجربه کند یا نکند.
ممکن است علائم شیدایی آنقدر شدید باشد که فرد به بستری شدن نیاز پیدا کند. دوره‌هاي شيدايي در این نوع اختلال بدون درمان بين 3 تا 6 ماه و دوره‌هاي افسردگي در صورتي که درمان نشوند 6-12 ماه ادامه پيدا مي‌کنند.

2. اختلال دو قطبي نوع 2

در اين نوع بيش از يک دوره افسردگی دوقطبی شدید وجود دارد. در صورتي که شدت حالت شيدايي خفیف­‌تر است. اين نوع  اختلال دوقطبی به شيدایي خفیف (هیپومانیا، Hypomania) معروف است. از دیگر انواع اختلال دوقطبی که در برخی منابع به آنها اشاره شده است، می‌­توان به موارد زیر اشاره کرد:

3. اختلال دوقطبی با تناوب سریع

در اين دسته بيش از 4 بار نوسان روحي در طول يک سال وجود دارد. اين نوع در حدود 10 درصد افراد مبتلا به اختلالات دوقطبي ديده مي­‌شود و مي‌تواند با هر کدام از انواع 1 يا 2 خود را نشان بدهد.

4. اختلال خلق ادواری (Cyclothymia)   

در اين نوع اختلال، شدت نوسانات خلقی به اندازه اختلال دو قطبي نيست و با شدت کمتری از افسردگی یا شیدایی همراه است، اما مي‌تواند زمان طولاني‌­تري ادامه پیدا کند. اين حالت مي‌تواند منجر به اختلالات دو قطبي گردد.

همان­طور که دیدید، هر کدام از انواع این اختلالات می‌­تواند به شکل­‌های مختلف بروز کند، اما به نظر شما علت این بیماری چه چیزی می­‌تواند باشد؟

علل بیماری دوقطبی

با تحقیقاتی که تا به الان صورت گرفته است، علت بیماری دوقطبی به طور کامل کشف نشده، اما نتایج نشان­ می‌­دهد که اختلالات دوقطبی منشأ ارثی دارند. در واقع با توجه به این نتایج می‌­توان گفت، ژن­‌ها بیشتر از تربیت در این اختلالات موثر هستند. پس یکی از قوی‌ترین عوامل بروز اختلال دوقطبی سابقه‌ی خانوادگی است (ژنتیک).
متأسفانه باید گفت، خطر بروز اختلال دوقطبی در بین بستگان بزرگسال افراد دچار اختلال دوقطبی نوع 1 و 2 ده برابر بیشتر است، اما با این حال، هیچ ژن خاصی به این اختلال مربوط نیست. بلکه، مانند بسیاری از بیماری‌های روحی، چند ژن در احتمال بروز این اختلال سهم دارند.

هم­‌چنین تحقیقات بر روی دوقلوهای همسان، نشان می‌دهد به غیر از ژن عواملی نظیر رویدادهای پر تنش نیز در ابتلا به اختلال دوقطبی نقش دارد. احتمالا ترکیب تعدادی ژن با عوامل محیطی در بروز اختلال دوقطبی موثر است.
در واقع اگر بخواهیم علمی­‌تر به این قضیه نگاه کنیم، می­‌توان گفت ممکن است یک مشکل فيزيکي در قسمتي از مغز که کنترل حالات روحي را به عهده دارد عامل اين اختلالات است (مغز).

علاوه بر آن این نوسانات خلقی ممکن است در اثر استرس و یا حتی بیماری به وجود بیاید. بررسی تصاویر مغزی این افراد نشان می‌دهد مغز افراد مبتلا به اختلال دوقطبی با مغز افراد سالم تفاوت دارد. به این صورت که ضخامت قشر قسمت‌هایی از مغز افراد دچار اختلال دوقطبی نازک‌تر است. سایر تحقیقات نشان می‌دهد پردازش محرک حسی طی دوره‌های افسردگی و شیدایی تضعیف و منجر به بروز مشکل در ادراک می‌شود (عوامل محیطی).
اما نگران نباشید این اختلالات با دارو قابل درمان هستند. کافی است علائم آن شناسایی شود. زیرا تشخیص به موقع آن می‌تواند در روند درمان و بهبود افراد دوقطبی تأثیر مثبت داشته باشد.

علائم اختلال دوقطبی

علائم این بیماری به صورت­‌های مختلف بروز می­‌کند و شدت آنها در افراد مختلف با توجه به شرایط متفاوت است. در واقع خصوصیت افراد دوقطبی همین علائمی است که می­‌توانند به تشخیص بیماری دوقطبی کمک کند و شامل:

نوسانات خلقی

نوسانات خلقی، با شدت کم و زیاد، یکی از اصلی­‌ترین علائم اختلال دوقطبی است. در نظر داشته باشید که بسیاری از افراد به خصوص خانم‌­ها، به دلیل هورمون­‌ها یا عوامل دیگر نوسانات خلقی را تجربه می­‌کنند، اما همه این تغییرات نشان از بیماری دوقطبی نیست. زمانی که تغییرات خلقی بدون علت فیزیولوژیک باشد و تکرار شوند و در خواب و فعالیت­‌های روزانه تداخل ایجاد کنند، ممکن است نشانه‌­ای از اختلال دوقطبی باشد.

دوره­‌های افسردگی

اکثر مبتلایان به اختلال دوقطبی چرخه­‌های شیدایی و افسردگی را تجربه می‌­کنند. طبق نتایج انجمن روانشناسان آمریکا از علائم دوره افسردگی می‌­توان احساس غم، گناه، بی‌­فایده بودن یا درماندگی، عدم تمایل به فعالیت‌هایی که قبل از آن لذت‌بخش بود و حتی افکار خودکشی نام برد. بسیاری از افراد که این نشانه­‌ها را دارند، اما به غلط برای آنها اختلال افسردگی تشخیص داده می­‌شود.

با این حال، دوره­‌های افسردگی همیشه نشانه‌­ای از اختلال دوقطبی نباید در نظر گرفت. زیرا انستیتوی ملی بهداشت می­‌گوید: برخی از مبتلایان به این بیماری (اختلال دوقطبی) دوره‌­های شدید جنون دارند اما هیچ دوره افسردگی ندارند، اما اگر علائم افسردگی برای چند هفته متوالی اتفاق بیفتد و به طور متناوب با دوره­‌های شیدایی همراه باشد، می‌­تواند نشانه‌­ای از اختلال دوقطبی باشد.

رفتارهای پرخطر

در طول دوره­‌های جنون، افراد درگیر با بیماری دوقطبی بیشتر از افراد معمولی درگیر رفتارهای پرخطر هستند که می‌­تواند به خودشان و حتی به دیگران آسیب برساند. طبق مطالعه‌­ای که محققان در بخش روان­پزشکی دانشگاه آکسفورد انجام دادند، افراد مبتلا به اختلال دوقطبی در یک شبیه سازی رایانه‌­ای نسبت به گروه کنترل، که اختلال دوقطبی نداشتند، در رفتارهای پرخطر مشارکت می­‌کردند.

این رفتارهای پرخطر با تصمیماتی همراه بود که عواقب خوبی را رقم نمی‌­زد، برخی از نمونه‌های تصمیمات خطرناک که توسط افراد دارای اختلال دوقطبی گرفته می‌­شود شامل: تفریح با پول (بی‌­رویه خرج کردن و سرمایه گذاری ریسک پذیر یا حتی قمار). اقداماتی که می‌­تواند خود و دیگران را به خطر بیاندازد (رانندگی پرخطر)، یا تصمیمات ضربه‌­ای که می­‌تواند هزینه­‌های شغلی و اجتماعی داشته باشد یا روابط شخصی بی‌­پروا مانند رفتارهای جنسی پرخطر.

دوره­‌هایی با انرژی بالا (دوره­‌های چند کاره)

در چنین دوره­‌هایی، افراد مبتلا به اختلال دوقطبی ناگهان برنامه­‌هایی برای انجام دادن برنامه ریزی می­‌کنند که گاهاً از توان آنها خارج است. از آنجا که مبتلایان به اختلال دوقطبی نوع دو، دوره‌های کمتری از هیپومانیا را پشت سر می­‌گذارند، ممکن است متوجه افزایش انرژی خود نشوند، اما افرادی که با آنها در تماس هستند و از نزدیک برخورد دارند، می­‌توانند این رفتار را خیلی واضح مشاهده کنند.

غرور (خودبزرگ بینی)

انجمن روانپزشکی آمریکا یکی از علائم اختلال دوقطبی را اعتماد به نفس شدید ذکر کرده است.
به گفته آنها احساس اهمیت زیاد یعنی یک احساس اغراق آمیز از بزرگی، اهمیت و توانایی یک فرد. در حالی که خود بزرگ بینی در سایر اختلالات روانی مانند اختلال شخصیت خودشیفته زیاد است، اما می‌­تواند نشانه ای از اختلال دوقطبی هم باشد.

سریع صحبت کردن

مبتلایان به اختلال دوقطبی، ممکن است نسبت به افراد عادی سریع‌تر یا بلندتر از حد طبیعی صحبت کنند. هم‌­چنین ممکن است برخی از الگوهای نامنظم گفتاری را از خود نشان دهند مانند قطع کردن ناگهانی حرفشان در وسط گفتگو یا صحبت.

عدم تمرکز

ناتوانی در تمرکز نشانه ای از اختلال دوقطبی در هر دو دوره شیدایی و افسردگی است.
در طول دوره‌­های افسردگی، کمبود انرژی می‌­تواند باعث مشکل تمرکز شود و در طول دوره‌­های شیدایی، انرژی بیش از حد علت نداشتن تمرکز است.

آشفتگی یا تحریک پذیری زیاد

تحریک پذیری از دیگر علائم اختلال دوقطبی است. کارشناسان بهداشت روان در تلاش هستند که متوجه شوند آیا تحریک‌­پذیری شدید در کودکان برای تشخیص اختلال دوقطبی در آنها کافیست یا خیر، اما قطعا وقتی تحریک‌­پذیری و اضطراب با سایر علائم همراه باشد، احتمال زیاد علائم اختلال دوقطبی هستند.

ساعت خواب نامنظم

در کنار سایر علائم، مشکل خواب، یا به صورت یا خوابیدن بیش یا کم‌­خوابی ممکن است از علائم اختلال دوقطبی باشد. در طول دوره­‌های جنون، افراد درگیر با اختلال دوقطبی ممکن است کمتر از حد معمول بخوابند، اما باز هم بعد از تنها چند ساعت خواب، انرژی بالایی دارند. در حالی که در یک دوره افسردگی، افراد مبتلا ممکن است بیشتر بخوابند و باز هم احساس خستگی کنند.

کم یا زیاد شدن اشتها

این احتمال وجود دارد که افراد مبتلا به اختلال دوقطبی در دوره های شیدایی، لاغر شوند، به خصوص زمانی که بدن با کمبود خواب و غذا مواجه باشد.
اگرچه بسیاری از عوامل، از جمله داروها، می­‌توانند منجر به از دست دادن اشتها شوند، اما اگر این علائم همراه با علائم دیگر همراه باشد، می‌تواند نشان از اختلال دوقطبی باشد.
طبق تحقیقات انستیتوی ملی بهداشت روانی، افراد مبتلا به این اختلال ممکن است در طول دوره های افسردگی افزایش اشتها را نیز تجربه کنند.

نکته­‌ای که وجود دارد این است که اختلال دوقطبی طیفی است که همه افراد را کمی متفاوت تحت تأثیر قرار می‌دهد، به این معنا که یک بیمار بای پولار ممکن است هر ده علائم را همزمان با هم نشان دهد، در حالی که شخص دیگری فقط ممکن است چند علائم را تجربه کند.
اگر شما یا شخصی که برای شما اهمیت دارد این علائم را نشان دهد، از یک پزشک متخصص کمک بخواهید. زیرا این بیماری، در شدیدترین حالت ممکن هم درمان دارد.

 

درمان بیماری دوقطبی

همان­طور که گفته شد، بیماری بای پولار درمان دارد، هرچه این فرآیند زودتر آغاز شود، احتمال بهبودی و کاهش دوره‌های افسردگی و شیدایی نیز بیشتر خواهد شد.
بهتر است بدانید طول درمان این بیماری، زیاد است، زیرا اختلال دوقطبی در تمام طول عمر، فرد را درگیر خود می‌سازد، و این فرآیند نه ‌تنها درجهت تسکین علائم است، بلکه قصد دارد مانع از عود آن نیز بشود.
در پایان درمان، اکثر افراد مبتلا از نظر نوسانات خلقی و علائم مربوط به آن به ثبات خواهند رسید. درمان­‌هایی که برای این دسته از افراد در نظر گرفته می‌­شود:

1. دارو
2. روان‌درمانی
3. شوک‌درمانی

موثرترین روش درمان ترکیب دارو و روان‌درمانی است. بهتر است در کنار این روش‌­ها، از بیمار درخواست شود علائم روحی روزانه، الگوی خواب و اتفاقات زندگی را در جدولی جداگانه یادداشت کند. این کار به درک و مدیریت بهتر بیماری کمک می­‌کند. هم­‌چنین خود بیمار و اعضای خانواده‌ی او نیز به ‌موقع متوجه تغییرات خلقی می­‌شوند و راحت­‌تر می‌­توانند از بروز کامل آن جلوگیری کنند.

در شرایط بحرانی نیز، مانند زمانی که بیمار به خودکشی فکر می­‌کند، دارو یا روان درمانی و ترکیب این موارد موثر نخواهد بود یا  حداقل تأثیر کمی روی علائم حاد دارد، به سراغ شوک درمانی می‌­روند.
علاوه بر آن در مواقعی که بیمار شرایطی مانند حاملگی دارد، پزشک معالج اجازه‌ی استفاده از دارو را نمی‌دهد، پس برای درمان از شوک درمانی استفاده می‌شود.
تأثیر شوک درمانی روی افسردگی شدید، شیدایی یا ترکیب این دو خیلی زیاد است. هم‌­چنین احتمال بروز مشکل دائمی در حافظه‌ی بیمار با استفاده از روش‌های مدرن شوک درمانی به طرز قابل توجهی کاهش پیدا کرده است.

در کنار همه روش‌­های درمانی باید این را هم بدانید که همراهی اطرافیان در تسریع روند بهبودی به بیمار کمک می­‌کند و او دلگرم به ادامه راه می‌­شود. زیرا متوجه می­‌شود تنها نمانده و برای اطرافیان هنوز مهم است، اما چگونه؟

چگونه به بیمار دوقطبی کمک کنیم؟

اگر یکی از نزدیکان شما به اختلال دوقطبی مبتلا است و می­‌خواهید به او کمک کنید، اما نمی­‌دانید از کجا باید شروع کنید، ابتدا باید سعی کنید از رفتار او ناامید و ناراحت نشوید و به موقع واکنش نشان دهید، مطمئن باشید با حمایت شما، او شانس درمان بیشتری پیدا می‌­کند. بدین صورت که:

1. به نشانه‌­های افسردگی اختلال دوقطبی دقت کنید؛

نشانه­‌هایی مانند:

• تمایل کمتر به تعاملات اجتماعی
• مشکلات خواب (خواب کم یا زیاد)
• کم انرژی بودن
• افسرده، غمگین و ناراحت بودن

در چنین شرایطی باید بیمار را به پیاده روی تشویق کنید و از او بخواهید به جنبه‌­های مثبت زندگی فکر کند. در ضمن بهتر است همزمان با روانپزشک نیز در تماس باشید.

2. به زندگی بیمار مبتلا به اختلال دوقطبی نظم دهید؛

باور داشته باشید که یک برنامه­‌ی منظم می­‌تواند به ثبات خلقی فرد مبتلا به اختلال دوقطبی کمک کند. بهتر است خودتان نیز در این کار با همکاری کنید تا بیشتر تشویق بشود. هم­‌چنین استراحت را فراموش نکنید، زیرا اختلال در خواب می­‌تواند آغازگر نشانه‌­ها باشد که با یک برنامه منظم به راحتی قابل کنترل است.

3. به کنترل استرس بیمار دوقطبی، کمک کنید؛

عوامل استرس‌­زای زیادی ممکن است پیش آید؛ مانند از دست دادن شغل و ... که برای افراد عادی هم می‌­تواند نوسانات خلقی را به همراه داشته باشد.
قطعاً نمی­‌توان از تمام اتفاقات فرار کرد، اما می­‌توانید برای مقابله با استرس به او کمک کنید تا یاد بگیرد مدیریت استرس را در خود نهادینه کند. تشویق کردن به ورزش و کلاس یوگا نیز می‌­تواند به حال خوب بیمار کمک کند.

4. در انجام کارها به او کمک کنید؛

در طول دوره افسردگی و یا حتی شیدایی، برخی کارهای ساده برای یک فرد مبتلا به اختلال دوقطبی سخت به نظر می­‌رسد.
بنابراین بهتر است کمک حال او باشید، اما قبل از آن، از او بپرسید که چطور می‌توانید به او کمک کنید.
برای مثال وقتی خرید می­روید، با موافقت خود بیمار، خریدهای او را نیز انجام دهید.

5. آرامش خودتان را حفظ کنید؛

یک بیمار بای پولار، گاهی اوقات کارهای عجیب و وقیحانه‌­ای می‌­کند و یا حساس و بد اخلاق می‌­شود. یادتان باشد که بیمار در چنین زمان­‌هایی خود واقعی‌­اش نیست. پس آرامش خود را حفظ کنید و به این رفتارها واکنشی نشان ندهید. قطعاً خودش پشیمان خواهد شد، اما بهتر است چیزی به او یادآوری نکنید.

6. شروع نشانه‌های دوره شیدایی را به یاد داشته باشید؛

نشانه­‌های دوره شیدایی شامل:

• کم خوابی
• زیاد و تند حرف زدن
• انجام کارهای خطرناک مثل رانندگی پرسرعت یا ولخرجی کردن

با آگاهی از شروع دوره می‌­توانید از تشدید این نشانه­‌ها جلوگیری کنید، هم‌­چنین راهکارهای یک روانپزشک نیز می‌­تواند کمک کننده باشد.

7. در درمان اختلال دوقطبی با او همراهی کنید؛

هیچ­‌گاه بیمار را طی فرآیند درمان تنها نگذارید. حمایت شما به روند بهبودی او کمک می­‌کند. حمایتی مانند:

• پیدا کردن روانپزشک یا روان‌شناس مجرب
• وقت گرفتن و مراجعه به پزشک
• پیگیری برنامه­‌ی درمان

8. به صحبت‌­های بیمار گوش کنید؛

بیماران دوقطبی نیاز دارند تا شما به حرف‌­هایشان گوش کنید بدون اینکه قضاوت­شان کنید. فقط کافی است به آنها ثابت کنید همیشه هستید و هر وقت بخواهند می‌­توانند با شما صحبت کنند، بودن شما موجب دلگرمی آنها می‌­شود.

9. بیمار مبتلا به اختلال دوقطبی را به درمان تشویق کنید؛

فراموش نکنید که بیماران دوقطبی مانند دیگر افراد عادی می­‌توانند زندگی موفق و کاملی داشته باشند. در ضمن به آنها نیز یادآوری کنید که این اختلال، مشکل بزرگی نیست و به راحتی درمان می‌­شود. فقط کافی است روند درمان را جدی بگیرند و داروها را به موقع مصرف کنند.

10. با فرد مبتلا به اختلال دوقطبی وقت بگذرانید؛

رفتن به سینما، کافه و ... می‌­تواند پیشنهاد خوبی باشد. باید سعی کنید ارتباط اجتماعی خودتان و بیمار را بالا ببرید تا کمتر دچار افسردگی شود. حتی اگر دعوت شما را رد کرد، باز هم تلاش کنید. با این کار او متوجه می­‌شود که برای شما مهم است. سعی کنید ادامه دهید تا کم­‌کم پاسخ مثبت بشونید، مطمئن باشید بعداً از شما تشکر می­‌کند.

11. از خودتان نیز مراقبت کنید؛

مهم­‌ترین رفتاری که باید طی درمانِ یک بیمار دوقطبی داشته باشید، این است که مراقب خودتان نیز باشید. زیرا ممکن است شما به عنوان همراه، افسرده یا حتی بیمار شوید. پس باید به نیازهای خودتان توجه کنید تا خسته نشوید.
برای مثال نقاشی بکشید، به موسیقی گوش دهید، یا کاری که دوست دارید را انجام دهید. با دوستان خود تفریح کنید و احساس گناه نکنید. اگر حالتان خوب نباشد نمی توانید از بیمار دوقطبی مراقبت کنید.

با تشخیص زودهنگام اختلال دوقطبی، به درمان مؤثر کمک کنید

همانطور که گفته شد "وراثت" و "مغز" دو عامل مهم در ایجاد بیماری بای پولار هستند، اما نباید عامل سوم یعنی "عوامل محیطی" را فراموش کرد! زیرا این روزها شرایط زندگی به گونه‌­ای است که استرس جز جدایی­‌ناپذیر زندگی همه ماست و با تشدید آن، امکان ابتلا به اختلال دوقطبی وجود دارد، نه تنها برای ما بلکه اطرافیان. بنابراین لازم است در درجه اول از ابتلای به آن جلوگیری کنیم. چگونه؟
تیم کارلیب اینجاست تا با ارائه مقالات آموزشی در زمینه تاب‌­آوری، روش­‌های مدیریت ترس و ... به ما کمک کند. فقط کافی است به آدرس karlib.com سر بزنید.