رونق تولید و پیشرفت اقتصادی برای همه کشورها علی الخصوص کشور ما با جمعیت بالایی که دارد، ضروری است. رونق تولید است که موفقیت حکومت‌ها، بهبود زندگی، پیشرفت کشور و سایر عوامل رشد جامعه را باعث می‌شود. حال منظور از رونق تولید چیست؟ این سوال مهمی است که تقریباً هرگز پاسخ درست و جامعی به آن داده نمی‌شود، اما چرا؟!
بسیاری از ما وقتی عبارت "رونق تولید" به گوشمان می‌خورد، به فکر تولید بیشتر می‌افتیم و تصور می‌کنیم اگر قرار باشد به سمت رونق تولید حرکت کنیم، باید شروع به گسترش یا ایجاد یک تولیدی کنیم، اما این تعریف و تصور از رونق تولید، کاملاً اشتباه است. در ادامه این مطلب سعی داریم تا به تعریفی جامع و مفهوم از رونق تولید بپردازیم و تاثیر آن را بر اقتصاد کشور بررسی کنیم؟
رونق تولید چیست؟
رونق تولید میزان تولید و مصرف جوامع را اندازه‌گیری و توصیف می‌کند، به عبارت‌دیگر رونق تولید را می‌توان هم‌تراز با رشد اقتصادی در نظر گرفت.
در واقع رونق تولید به معنی افزایش تولید ناخالص داخلی و ارزش پولی کالاها و خدمات نهایی تولیدشده توسط واحدهای اقتصادی مقیم کشور در دوره زمانی معین نسبت به دوره قبل از آن است، که البته این افزایش درمجموع حاصل‌شده است و الزاماً به معنی افزایش تک‌تک اجزای تولید ناخالص داخلی نیست.
حتی ممکن است بخش‌هایی از اقتصاد با رشد منفی روبه‌رو بوده باشند اما رشد مثبت و بزرگ‌تر سایر بخش‌ها آن مقدار منفی را جبران کرده باشد. آنچه در ادبیات اقتصادی به رونق تولد یا رشد تولید ناخالص داخلی موسوم است، بر محاسبات به قیمت‌های ثابت استوار است.
بنابراین وقتی گفته می‌شود در سه‌ماهه نخست امسال تولید ناخالص داخلی ۴٫۶ درصد نسبت به رقم مشابه در سال گذشته رشد داشته، این مقدار بر اساس محاسبات به قیمت‌های ثابت و بدون اثر تغییرات قیمت است. اما مفهوم تولید ناخالص داخلی چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟
تولید ناخالص داخلی
مطالعه حساب‌های ملی، امکان تجزیه وتحلیل روند اقتصادی کشور را از طریق مقایسه دوره‌های مختلف با یکدیگر و ارزیابی عملکرد اقتصادی در این دوره‌ها فراهم می‌کند که منجر به ایجاد بهبود در مدیریت اقتصاد کلان و سیاست‌گذاری می‌شود.
مهم‌ترین شاخص ارزیابی عملکرد اقتصادی، تولید ناخالص داخلی «GDP» است که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و بسیاری از دیگر شاخص‌های کلان اقتصادی مستقیم یا غیرمستقیم به محاسبه و برآورد این شاخص وابسته هستند.
در اوج رکود بزرگ، هیچ‌کس نمی‌دانست اوضاع چقدر وخیم است. چند نفر بی‌کارند؟ چند کسب‌وکار ازهم پاشیده‌اند؟ چه بر سر سرمایه گذاری و درآمد کشور، آمده است؟
به همت تعدادی از سیاست‌مداران مانند سناتور "رابرت لافالت"، کمیته‌ای تأسیس کردند تا به‌دنبال اطلاعات حیاتی برای بیرون بردن مردم از فقر و یأس برود.
گروهی از اقتصاددانان به رهبری "سیمون کازنتز" اولین گزارش تفصیلی دربارۀ وضعیت اقتصاد را تهیه کردند. این گزارش که مقدمۀ شکل‌گیری مفهوم «تولید ناخالص داخلی» شد، عملاً سیاست‌گذاری اقتصادی را از دوران تیره‌وتار سابق بیرون کشید.
"پُل ساموئلسن" و "ویلیام نوردهاوس"، این دو اقتصاددان برجسته، تولید ناخالص داخلی را «یکی از بزرگترین ابداعات قرن بیستم» نامیده‌اند و البته اغراق هم نکرده‌اند.
طبق تعریف، به ارزش ریالی کل محصولات نهایی تولیدشده توسط واحدهای اقتصادی مقیم کشور در دوره زمانی معین (سالانه یا فصلی) تولید ناخالص داخلی می‌گوییم که به روش‌های مختلفی قابل‌محاسبه است.
همچنین به ارزش ریالی کل محصولات نهایی تولیدشده توسط نیروی کار هر کشور در هر نقطه از جهان در دوره زمانی معین تولید ناخالص ملی «GNP» می‌گوییم که با اضافه کردن خالص دریافت عوامل تولید از خارج به تولید ناخالص داخلی به دست می‌آید.
همچنین تولید خالص داخلی و تولید خالص ملی را نیز می‌توان با کسر استهلاک از مقادیر ناخالص آن‌ها به دست آورد. همچنین باید اشاره کرد که «GDP» از رواج بیشتری نسبت به سایر شاخص‌های ارزیابی عملکرد اقتصادی برخوردار است.
اهمیت رونق تولید در اقتصاد کشورها
رونق تولید بنا به دلایل زیادی از جمله بهبود آشکار در وضعیت معاش، آسایش و مصرف مردم یک جامعه، افزایش محدوده انتخاب انسان‌ها در انتخاب شغل و نوع زندگی، بی‌نیازی در انجام کارهای طاقت‌فرسای جسمی، صرفه‌جویی در وقت انسان‌ها و تسلط بر طبیعت از طریق پیشرفت فناوری، شکوفایی استعدادها در زمینه‌های مختلف علمی، وابستگی متقابل مثبت و فزآینده جهانی، افزایش قدرت سیاسی نظامی کشور در داخل و در عرصه بین‌الملل و...، از دیرباز موردتوجه اقتصاددانان و جوامع مختلف بوده است.
اقتصاددانان رشد را تغییرات آرام و تدریجی در شرایط اقتصادی بلندمدت که درنتیجه افزایش تدریجی در نرخ پس انداز و جمعیت ایجاد می‌شود، می‌دانند.
چین، نمونه موفق رونق تولید و رشد اقتصادی
در دهۀ ۱۹۷۰، تولید ناخالص داخلی مشغلۀ ذهنی اصلی چین بود. با فروپاشی امپراتوری شوروی در سال ۱۹۹۱، نظام تولید ناخالص داخلی زمام تمام اقتصادهای بزرگ دنیا را محکم به دست گرفته بود. از "پکن" تا "برازیلیا" و از "مسکو" تا "واشنگتن"، سیاست‌گذاران با آن بیعت کرده.
هم اکنون چین بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده کالا به جهان است. همچنین این کشور پرشتاب‌ترین بازار مصرف و دومین کشور واردکننده دنیا است. می‌توان گفت که هیچ نظام یا هیچ منطقی هرگز چنین قدرتمند نبوده یا در سراسر دنیا حکمرانی نکرده است.
مشکلات و موانع رونق تولید
آیا رونق تولید همیشه به معنای پیشرفت است؟ بعد از جنگ جهانی دوم، تولید ناخالص داخلی عملاً جایگزین بحث و شور سیاسی دربارۀ مقصد و جهت فعالیت‌های اقتصادی شد.
این مفهوم به تک‌محرابی تبدیل شد که مردم از راست تا چپ در پیشگاهش دعا می‌کردند تا از بی‌ثباتی سیاسی، تکرار رکود جهانی و فقر رهایی یابند.
اکثر سیاست‌گذاران اقتصادی همچنان می‌کوشند تا میزان رشد اقتصادی و رونق تولید را به حداکثر برسانند، اما بعد از گذشت قرنی که در آن سرانۀ تولید ناخالص داخلی در آمریکا بیش از شش برابر شده است، بحث پرحرارتی در جریان است دربارۀ اینکه آیا تولید و مصرف محصولات بیشتر و بیشتر اصلاً امکان‌پذیر یا عاقلانه هست یا نه؟
در جناح چپ، هشدار فزآینده‌ای دربارۀ تغییرات اقلیمی و دیگر تهدیدهای زیست‌محیطی باعث ظهور جنبش مهار رشد شده است که از کشورهای پیشرفته می‌خواهد عدم رشد تولید ناخالص داخلی یا حتی رشد منفی آن را بپذیرند.
"گیورگوس کالیس"، اقتصاددان بوم‌شناختی دانشگاه اتونوموس بارسلون، در بیانیۀ خود با عنوان «مهار رشد»، می‌نویسد:
«هر چه با سرعت بالاتری کالا تولید و مصرف کنیم، بیشتر به محیط‌زیست صدمه می‌زنیم. دیگر هیچ راهی وجود ندارد که هم خدا و هم خرما را داشته باشیم. اگر قرار باشد بشر سامانه‌های پشتیبان حیات را بر روی کرۀ زمین تخریب نکند، سرعت اقتصاد جهانی باید کم شود.»
پیش‌فرض اساسی رونق تولید این است که از تمام منابع انسانی طبیعی در دسترس استفاده کنیم تا بتوانیم کالای بیشتر تولید کنیم. به عبارتی دیگر؛ درخت‌ها را به الوار، فسیل‌ها را به سوخت، جوّ را به زباله‌دانی کربن، دریاچه‌ها را به تفرجگاه، زمین را به پارکینگ، مهارت‌های انسانی را به کار، مکالمه را به چت، کودکی را به گنجینه‌ای برای تبلیغات و بالأخره تحصیل را به سرمایه‌گذاری تبدیل کنیم.
این بدین معنا نیست که دیگر تفاوت معناداری میان کشورها و فرهنگ‌ها وجود ندارد یا بحث‌های سیاسی خاتمه یافته‌اند، اما گفت‌وگوهای موجّه تقریباً همگی ذیل طلسم تولید ناخالص داخلی رُخ می‌دهند.
به‌سختی می‌توان تیتری مانند «رشد اقتصادی استوار، تهدیدی برای سلامت جهانی است» را تصور کرد؛ چراکه تفکر غالب ما، رشد را با پیشرفت برابر می‌داند، نه افول.
این تناقض وجودی در تیتر اخبار هم روشن است.
دریک‌سو گزارش‌های روزانه دربارۀ بهترین شیوۀ دستیابی به رشد استوار را داریم و درسوی‌دیگر هرازگاه گزارش‌هایی روزبه‌روز هولناک‌تر از تغییر اقلیمی، نابرابری و هشدار دانشمندان که برای بقایمان باید کُندتر حرکت کنیم:
رشد به مثابۀ امری ضروری در برابر رشد به‌مثابۀ امری غیرممکن. عجیب اینجاست که کمتر کسی از دبیران اخبار می‌فهمد که این تکه‌های پازل کنار هم چه معنایی دارند.
جهت‌گیری فعالیت اقتصادی باید از رشد به‌سمت توسعه، از بیشتر به‌سمت بهتر، از بی‌ملاحظه به‌سمت هوشمند، از حیات کالاها به‌سمت حیات بهتر، تغییر یابد.
وضعیت رونق تولید در ایران
بر اساس آمارها، صنایع تولیدی کشور تنها از ۳۰% ظرفیت خود استفاده می‌کنند و این ظرفیت روزبه‌روز در حال کاهش پیدا کردن است و تولیدی‌ها و کارخانه‌ها به سمت تعطیلی می‌روند.
تقریباً کسی نیست که از این مسئله آگاه نباشد؛ راهکارهایی که مسئولین برای رفع این مشکل پیشنهاد کرده‌اند، خرید کالای ایرانی با شعار افزایش کیفیت و کاهش قیمت است، اما این شعار و راهکار، عملی نخواهد شد؛ چراکه امکان ندارد که کیفیت افزایش پیدا کند و هم‌زمان قیمت نیز کاهش پیدا کند.
یکی دیگر از روش‌های رایجی که دائم تبلیغ می‌شود، حمایت از تولید داخلی با خرید کالای ایرانی است. این مطلب تا حد زیادی درست است، اما میزان تأثیری که در رونق بخشی به تولیدات داخلی دارد، به چشم نمی‌آید.
علاوه‌بر این در برخی از محصولاتی که مشابه داخلی آن وجود دارد، همچنان مردم به نمونه خارجی آن بیشتر رغبت دارند که یک علت آن، عدم اعتماد و کیفیت مناسب تولید داخل است، اما برای بهبود وضعیت تولید و اقتصاد ایران چه راهکاری باید پیش گرفته شود؟
در ابتدا به بررسی مهم‌ترین مشکلات ایران می‌پردازیم و راهکارهای عملی که محققان حوزه اقتصاد پیشنهاد کرده‌اند را معرفی می‌کنیم.
مشکلات اساسی اقتصاد ایران
1. ارزش پول ملی
"جان مینارد کینز" اقتصاددان آمریکایی درباره کاهش ارزش پول ملی می‌گوید: «هیچ وسیله‌ای مکارانه‌تر و اطمینان‌بخش‌تر برای واژگون کردن پایه‌های موجود جامعه بهتر از خراب و بی‌اعتبار کردن پول رایج آن نیست.
این فرآیند همه نیروهای نهانی قانون اقتصادی را در جهت انهدام و ویرانی بکار می‌گیرد و آن را به صورتی عملی می‌کند که یک نتیجه بحران ارزی رکود و تورم شدید در کشور خواهد بود.»
همان طور که مشاهده می‌کنیم، ارزش پول کشور روز به روز در حال کاهش است. اگر این روند ادامه پیدا کند؛ دارایی ثروتمندان، کارخانه‌داران و زمین داران کاهش خواهد یافت و در مقابل پس‌انداز طبقات متوسط و مستضعف که ریالی است؛ کم‌ارزش خواهد شد.
نتیجه آن تشدید شکاف طبقاتی خواهد بود. این شکاف طبقاتی، به وحدت ملی و تفاهم اجتماعی نیز آسیب جدی وارد می‌کند. یعنی کاهش سرمایه اجتماعی، ضدرونق تولید عمل می‌کند.
تورم فزآینده قدرت خرید مزد و حقوق‌بگیران را به‌شدت کاهش داده و برای مستضعفان کمرشکن خواهد شد. نتیجه آن کاهش تولید و تنزل سرمایه‌گذاری خواهد بود که درست خلاف رونق تولید است.
برای حل این مشکل باید ابتدا مشکل ارز حل شود تا تولید ملی از فشار خارج شود. پول ملی با تقویت تولید ملی ارزشمند می‌گردد نه با دلارهای نفتی که کسی قادر به شناخت آن نیست.
2. قدرت خرید خانواده
در هر سطحی از نقدینگی، هرچه تولید باکیفیت‌تر و با بهره‌وری بیشتر صورت گیرد، قدرت خرید پول ملی بیشتر است. البته با رکود و ناتوانی در دستیابی به نرخ رشد متناسب و بهره‌وری، اگر به‌طور هم‌زمان نقدینگی نیز افزایش یابد، قدرت خرید مردم بازهم کمتر می‌شود. به‌عبارت‌دیگر نرخ تورم افزون می‌گردد.
از ابتدای کار دولت آقای روحانی حجم نقدینگی طی ۶ سال بیشتر از ۴ برابر افزایش یافت. یعنی رکود با افزایش شدید رنگی هم‌زمان شد. چنین وضعیتی مستعد تورم و شوک ارزی خواهد بود.
راهبردهایی اساسی برای تحقق رونق تولید
از سایر راهبردهایی که برای تحقق رونق تولید توسط متخصصان این بخش توصیه می‌شود به شرح زیر است:
- شناسایی نیروهای درون‌زا و سایر ظرفیت‌های موجود و قابل‌دسترس (اعم از مادی و معنوی) در عرصه‌های مختلف با مشارکت همه دستگاه‌ها و اولویت‌گذاری و استفاده بهینه از توان آن‌ها.
- شناسایی نخبگان و متخصصین گمنام و یا شناخته‌شده در همه بخش‌ها و موضوعات و سازماندهی و به‌کارگیری عملی آن‌ها در بخش‌های مختلف تولید.
- فراخوان ایده‌های کارآمد و جدید با همکاری و استفاده از ظرفیت فکری نخبگان و فراهم نمودن تسهیلات و ایجاد فرصت مناسب برای شکوفایی استعداد آن‌ها و اجرای ایده‌‌هایشان.
- فراهم نمودن شرایط برای استفاده از نظرات کارشناسی و تخصصی افراد صاحب‌نظر (اعم از موافق یا مخالف) در قالب کارگروه‌های مشورتی در همه دستگاه‌ها و در همه موضوعات.
- اتخاذ تدابیر لازم برای جلوگیری از خام فروشی نفت و سایر منابع معدنی و تبدیل آن‌ها به مواد ثانویه و نهایی با اولویت به استخراج و صادرات مخازن نفت و گاز مشترک واقع در مرزهای کشور.
- اتخاذ تدابیر لازم برای تبدیل مقالات و نتایج مطالعات علمی به محصولات تجاری، با اولویت به تولید در صنایع‌های تک و دارای تکنولوژی پیشرفته.
- به‌روز رسانی و تقویت و توسعه زیرساخت‌های کشاورزی کشور، به شکل علمی و عملی در بخش‌های مختلف، از طریق اقداماتی مانند؛ ایجاد شبکه تلویزیونی کشاورزی و مکانیزه‌سازی فعالیت‌ها در این بخش.
- اتخاذ تدابیر لازم برای حذف واسطه‌های غیرقانونی و کنترل و نظارت اصولی بر چرخه تأمین، تولید، حمل و نقل، نگهداری (انبار داری) و توزیع، در بخش‌های مختلف، اعم از؛ صنعتی و غیرصنعتی.
- اتخاذ تدابیر لازم برای مشارکت مؤثر بانک‌ها در رونق تولید، ترجیحاً با عزل مدیران فعلی که تمام تلاش خود را بر بنگاه‌داری و فعالیت‌های غیرمولد و دلالی متمرکز کرده‌اند و انتصاب مدیران متخصص، با انگیزه و متعهد.
- عزل مدیران صنایع دولتی یا وابسته به دولت، از جمله (به‌خصوص)، صنایع خودروسازی که ناموفق عمل کرده‌اند و واگذاری کار آن‌ها به جوانان و مدیران متعهد، باانگیزه و متخصص.
- حذف مالیات بنگاه‌های تولیدی جدیدالتأسیس، متناسب با شرایط آن‌ها، (حداقل تا پنج سال اول فعالیت) و کاهش مالیات شرکت‌های کارآفرین و موفق در تولید.
- حذف و یا کاهش سود بانکی و همچنین استمهال تسهیلات اعطایی به صنایع نوپای تولیدی و کارآفرین تا زمانی که از استحکام قدرت رقابتی لازم برخوردار شوند.
- ساماندهی واردات و صادرات و جلوگیری جدی و عملی از واردات کالاهای غیرضروری و دارای تولید مشابه داخلی و استفاده از سایر روش‌های ترغیبی و تشویقی برای ایجاد رقابت سازنده در بخش تولید.
- بازنگری و به‌روز‌رسانی و همچنین رفع اشکالات و خلاءهای موجود در قوانین و مقررات اقتصادی، با مشارکت هم‌زمان نمایندگان کلیه افراد حقیقی و حقوقی ذیربط و ذینفع در هر موضوع و ایجاد ثبات و پایداری در آن‌ها.
- مبارزه جدی با فساد اعم از رانت‌خواری، ارتشاء، اختلاس و سایر موارد مشابه، با اولویت به پیشگیری از بروز این ناهنجاری‌ها، از طریق پاکسازی سیستم اداری، به‌خصوص در بخش اقتصادی.
- تمرکز بر طراحی و بومی‌سازی ساخت ماشین‌آلات جدید صنعتی موردنیاز کارخانه‌ها و کمک به تأمین قطعات موردنیاز صنایع، با مشارکت نخبگان و متخصصین داخلی.
- تمرکز بر برندسازی یک یا چند محصول خاص تولید داخل در هر بخش، در حد استانداردهای جهانی.
تولید پایدار و حفظ محیط زیست
در سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم، کشورهای در حال توسعه تلاش برای رسیدن به رشد و شکوفایی را آغاز کردند، اما همان‌طور که پیشتر اشاره کردیم، در اکثر این کشورها پیشرفت به بهای تخریب شدید محیط زیست اتفاق افتاد.
بررسی این تجربه‌های به محققان ثابت کرد که باید جریان رشد و توسعه پایدار اقتصادی در کشور به گونه‌ای سازماندهی شود که آسیبی به محیط زیست وارد نشود.
اگر رشد اقتصادی به همراه تخریب محیط‌زیست باشد، امکان تداوم رشد در سال‌های بعد از بین می‌رود و امکان دستیابی به توسعه پایدار وجود نخواهد داشت.
اصل پنجاهم قانون اساسی، حفاظت از محیط‌زیست را وظیفه‌ای عمومی می‌داند و بر ممنوعیت فعالیت‌های اقتصادی که تخریب غیرقابل جبران محیط‌زیست را به همراه داشته باشند و امکان توسعه پایدار را از کشور بگیرند تاکید کرده است.
حمایت از توليد ملی
به دنبال بیانات مقام معظم رهبری و توضیحات بالا و بعد از نامیدن سال ۱۳۹۸ به‌عنوان مانع تولید و سال ۱۳۹۹ با عنوان تولید ملی حمایت از کار و سرمایه ایرانی؛ شرکت خصوصی "ام البنین" بر آن شد تا تمام تلاش خود را در جهت تحقق این هدف ملی به کار گیرد و طرح جامع در جهت رفع موانع و ایجاد پیش‌زمینه‌های لازم برای تحقق این امر ارائه کند.
نام این طرح با عنوان بانک اطلاعاتی عظیم تولیدات ملی و خدمات داخلی ارائه گردیده است و به بسیاری از دستگاه‌ها و سازمان‌های متولی پیشنهاد داده شده است.
طبق بررسی‌های این مجموعه خصوصی و این طرح، یکی از عمده چالش‌های موجود بر سر راه تحقق مصرف و تهیه تولید ملی، نبود یک بانک اطلاعاتی گسترده متمرکز با هدف جمع‌آوری اطلاعات محصولات تولیدی در داخل کشور است که بتواند مرجعی جامع و قابل اعتماد برای تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان، فروشندگان و همچنین سیاست‌گذاران تولید ملی باشد.
به همین منظور سایت تولید ملی، مجموعه اینترنتی است که برای اطلاع رسانی از محصولات تولیدشده ملی به هموطنان عزیز ارائه گردیده است.
این سایت در نظر دارد که تمام محصولات تولیدی ایرانی و ملی را ثبت و شماره تماس مستقیم با تولیدکننده یا فروشنده کالا را در اختیار شما قرار دهد.
شرکت فناوری اطلاعات عمومی "ام‌البنین" به‌عنوان یک بخش خصوصی متولی اجرای امور اجرایی این طرح شده است. اهم اهداف این طرح عبارت‌اند از:
۱. تسهیل در ایجاد شناخت مصرف‌کنندگان داخلی از محصولات تولیدشده ایرانی به‌منظور انتخاب بهترین جایگزین برای کالاهای مصرفی وارداتی.
۲. ایجاد بانک اطلاعاتی عظیم از تولیدات ملی جهت تسهیل در معرفی کالاهای تولیدی کشور به بازرگانان دیگر کشورها و تسریع در امر صادرات.
۳. کمک به رفع مشکلات فنّاورانه محصولات تولیدی و ارائه راهکارهای ارتقاء بهره‌وری در جهت بهبود کیفی محصولات داخلی با ارائه داده‌های موردنیاز.
۴. فراهم شدن امکان شناسایی مقدار واقعی تولید محصولات ملی در جهت کمک به سیاست‌های تنظیم بازار و اختصاص تسهیلات موردنظر برای حمایت از تولیدکنندگان.
۵. توانایی شناسایی واحدهای تولیدی هم سو و کوچک جهت ادغام یا تشکیل تعاونی‌های بزرگ در راستای کم شدن هزینه‌های جاری تولید و درنتیجه ایجاد توجیه اقتصادی برای سرمایه‌گذاری بیشتر در جهت بهبود کیفی و فنّاورانه محصولات تولیدی.
۶. امکان برقراری ارتباط میان واحدهای تولیدی مرتبط در جهت شناخت و استفاده از محصولات و قطعات تولیدی یکدیگر و عدم انجام کارهای موازی و تکراری.
۷. امکان ایجاد شناخت جامع از بازار محصولات تولیدشده داخلی توسط سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی و تشخیص کمبودها و نیازهای بازار جهت ایجاد واحدهای تولیدی سودده.
همچنین وبسایت دیگری برای متقاضیان تسهیلات رونق تولید نیز ایجادشده است که می‌توانید با خواندن و با خواندن فرم مقررات و پر کردن مدارک موردنیاز جهت تأمین مالی ثبت‌نام کنید.
سلام بچه ها این ازمون استخدام بخش خصوصی چیه کسی میدونه؟
به پایگاه اهای طلاع رسانی آزمون استخدام بخش خصوصی کشور مراجعه کنید
حرف نداشت👌🏻
گروه واتساپی هم دارید؟
اکانت اینستا هم دارید؟
سلام عالی بود
سایتتون محشرههههه
مطلب خوبی بود
دستخوش
حساب توییتری هم دارید؟
دمتون گرم