با نظام حقوق و دستمزد و جزئیات آن آشنا شوید.

ممکن است تصور کنید که حقوق و دستمزد همیشه توافقی بین کارفرما و کارمند است. قطعاً اگر این‌گونه بود، نظام کار و کارمندی مشکلات زیادی را متحمل می‌شد؛ زیرا هر کسی برای خود قوانین خاصی تعیین می‌کرد و افرادی که نیازمند کار بودند با این قوانین کنار می‌آمدند، اما نظام حقوق و دستمزد این مشکلات را رفع کرده است و نظامی واحد و قوانین مشخصی را برای دستمزد کارگران و کارمندان بنیان نهاده است.

نظام حقوق و دستمزد کمک می‌کند تا هر کدام از طرفین قرارداد کاری، چه کارجو و چه کارفرما، حقوق خود را بهتر بشناسند و با آگاهی از قوانین بتوانند به صورت قانونی مطالبه‌گر حقوق خود باشند. بنابراین هرکسی در هرکجا و در هر موقعیت جغرافیایی در ایران، لازم است که با نظام حقوق و دستمزد در ایران آشنا شود.

مفهوم حقوق و دستمزد

حقوق و دستمزد مفهوم ساده‌ای دارد. در اصل کارمند وظایفی را که به او محول شده انجام می‌دهد و کارفرما در ازای آن به وی دستمزد یا حقوق پرداخت می‌کند. از اینرو هر دو طرف خدماتی را دریافت می‌کنند و یک معامله دو سر سود است.
میزان حقوقی که به یک کارمند یا کارگر پرداخت می‌شود، توسط وزارت کار تعیین شده است و بر اساس آن مقدار و نحوه پرداخت دستمزد تعیین می‌شود. البته هنوز هم کارفرمایانی هستند که بر اساس توافق خود با کارمندانشان میزان حقوق پرداختی را مشخص می‌کنند اما به هر حال پایه حقوق و سایر موارد در نظام حقوق و دستمزد مشخص شده است.

مبنای محاسبه دستمزد یک کارگر، ساعت کاری در روز یا هفته است. البته بهتر است بدانید که دستمزد؛ حق‌الزحمه کارگران است که به صورت ساعتی محاسبه می‌شود و حقوق؛ مبلغ مشخصی است که طی قرارداد کارمند و کارفرما پرداخت آن به صورت ماهانه انجام می‌گیرد.

حقوق و دستمزد نه تنها پول پرداختی است که از طرف کارفرما به کارمند و کارگر داده می‌شود، بلکه مواردی مانند حق بیمه، مالیات و مواردی از این قبیل را هم شامل می‌شود. اما لازم است بدانیم چه عواملی در تعیین حقوق و دستمزد دخیل هستند؟

عوامل موثر بر تعیین حقوق و دستمزد

در نظام حقوق و دستمزد عوامل مختلفی تأثیر دارند و باعث می‌شوند تا افراد در سمت‌ها و منصب‌های مختلف حقوق و دستمزد متفاوتی دریافت کنند. همان‌طور که گفته شد، وزارت کار و رفاه اجتماعی و ارگان‌های زیر نظر آن مانند اداره کار، مبلغ پایه‌ای را برای حقوق کارمندان و کارگران در نظر می‌گیرند، اما برای مبلغ مازاد بر آن فاکتورهایی وجود دارند که یک حسابدار هنگام محاسبه حقوق و دستمزد به آن توجه خواهد کرد.

حقوق پایه 

با رعایت قوانین مربوط به حقوق و دستمزد که توسط اداره کار تعیین می‌شوند، کارگران رسمی و قراردادی مبلغی را به عنوان حقوق پایه دریافت می‌کنند. در اصل مبلغی که برای یک ساعت کار یا تولید یک واحد محصول مشخص می‌شوند و پرداخت آن ممکن است به صورت ساعتی، روزانه، هفتگی یا ماهانه انجام گیرد، حقوق پایه می‌گویند.

این حقوق معمولاً به صورت سالانه توسط شورای عالی کار و رفاه اجتماعی تغییر می‌کند و به واحدهای اقتصادی ابلاغ می‌شود. البته کارفرما و کارمند می‌توانند طبق توافق یکدیگر بر اساس ساعات کاری و نحوه انجام کار این حقوق پایه را هم تا حدودی تغییر دهند.

بخش منابع انسانی

از دیگر مواردی که برای محاسبه حقوق و دستمزد تأثیرگذار است، بخش منابع انسانی هر شرکت است. هر چند در سال‌های اخیر نرم افزارهای حسابداری به کمک افراد آمده‌اند؛ اما نیاز به منابع انسانی در بخش‌های حسابداری حتی به تعداد محدود، وجود دارد. این افراد نه تنها باید نقش ناظر و هدایت کننده را در فرآیند تعیین حقوق و دستمزد داشته باشند، بلکه باید جهت محاسبه آن بر اساس الزامات قانونی نیز نظارت کافی داشته باشند.
عواملی مانند شرایط کار و استخدام، مزایایی که به کارمندان تعلق می‌گیرد، تسهیلات رفاهی و... همگی باید بررسی و سپس حقوق و مزایایی که به کارمند تعلق می‌گیرد، محاسبه شود.

بخش حسابداری

اطلاعات و آمار و ارقام مربوط به ساعات کاری، حقوق پایه و... توسط منابع انسانی به بخش حسابداری ارائه می‌شود. سپس این آمار بررسی شده و حقوق کارمندان طبق فرمول محاسبه حقوق و دستمزد و بر اساس نرخ سال تعیین و پرداخت می‌شود.
همان‌طور که گفته شد این فرآیند معمولاً توسط نرم‌افزارهای متعدد حسابداری انجام می‌گیرد تا دقت و سرعت کار به مراتب بالاتر رود. در واقع عملاً در شرکت‌های بزرگ، بدون استفاده از نرم‌افزارهای حرفه‌ای، محاسبه حقوق غیرممکن است و بسیار زمان‌بر خواهد بود.

ساعات کار و روزهای ماه

اکثر شرکت‌های خصوصی نیز مانند ارگان‌های دولتی، حقوق کارمندان خود را به صورت ماهانه پرداخت می‌کنند. بر اساس مفاد قانون مدنی کشور، مبنای ماه شمسی 30 روز است و مبلغی که به عنوان حقوق تعیین می‌شود، برای ماه‌های 30 روزه پرداخت می‌شود. در ماه‌هایی که یا 31 یا 29 روز دارند، این مبلغ بر 30 تقسیم شده و در تعداد روزهای ماه ضرب می‌شود.
در قانون کار، 44 ساعت کار در هفته مشخص شده است و جمعه نیز روز استراحت در نظر گرفته می‌شود. از اینرو هر روز 7 ساعت و 20 دقیقه کار باید انجام گیرد.

در قانون کار، روزهای کاری یک کارمند را مجموع روزهای فعالیت، مرخصی استحقاقی، روزهای جمعه و روزهای تعطیل رقم می‌زند. از اینرو حداکثر و حداقل ساعات کاری در هر ماه بدون اضافه‌کاری، جمع روزهای ماه در 7 ساعت و 20 دقیقه است. این ساعات در شش ماه اول سال 227 و در اسفندماه که 29 روز است، 212 ساعت است.

محاسبه مزایای وابسته به حقوق

علاوه بر نحوه محاسبه حقوق و دستمزد که ذکر شد، مزایایی نیز برای یک کارمند در نظر گرفته می‌شود که این مبلغ نیز به حقوق پایه آن‌ها افزوده می‌گردد. بخش حسابداری با توجه به شرایط هر کارمند، میزان این مزایا را محاسبه می‌کند.
به عنوان مثال حق بیمه، حق اولاد و عائله‌مندی، سنوات، عیدی و پاداش، حق مأموریت و... همگی جزو مزایا محسوب می‌شوند. در ادامه به اختصار هریک از مزایا توضیح داده می‌شوند.

مزایای مستمر

مزایایی که به جز حقوق پایه به کارکنان یک شرکت یا موسسه پرداخت می‌شود، مزایای مستمر محسوب می‌شود. این مزایا در قالب حقوق نقدی و کالا یا غیرنقدی هستند.
به عنوان مثال مسکن سازمانی، سبدهای کالا، اتومبیل، حق ایاب و ذهاب، حق کشیک و... همگی جزو مزایای مستمر هستند که با تشخیص کارفرما به کارمندان ارائه می‌شود. این خدمات و پاداش‌ها به صورت مستمر و جود دارند و در طول سال ممکن است به صورت دوره‌ای یا ماهانه پرداخت شوند.

مزایای غیرمستمر

علاوه بر مزایای مستمر که همیشه وجود دارند، مزایایی نیز هستند که در شرایط خاص به کارمندان تعلق می‌گیرند. این مزایا به عنوان اضافه‌کار یا حق مأموریت و... به حقوق فرد اضافه نمی‌شوند و تأثیری در حقوق ندارند.
مواردی مانند عیدی آخر سال، پاداش، بازخرید، حق مأموریت، مرخصی‌های استفاده نشده و... همگی جزو مزایای غیرمستمر هستند و در مواقع لزوم به کارمند پرداخت می‌شوند. ممکن است این مبلغ به حقوق اضافه شود یا به صورت جداگانه به فرد ارائه گردد.

حق عائله‌مندی

بر اساس قانون اداره کار و رفاه اجتماعی، کارفرما وظیفه دارد به کارگرانی که متأهل و دارای فرزند هستند، حقوق عائله‌مندی پرداخت کند. در نظام حقوق و دستمزد، مبلغ حق عائله‌مندی برای هر فرزند، معادل 10 درصد حداقل حقوق ماهانه سال جاری است. البته شرایطی هم برای آن در نظر گرفته شده است.
فرد باید حداقل به مدت دو سال سابقه پرداخت بیمه تأمین اجتماعی داشته باشد. همچنین فرزندان دارای شرایط لازم سنی، سلامت و تأهل برای دریافت حق اولاد باشند.

حق بیمه

از دیگر وظایفی که به هیچ عنوان کارفرما نمی‌تواند آن را زیرپا بگذارد، بیمه کردن کارگران از همان روز اول اشتغال است. حتی در صورتیکه کارگر یا کارمند با کارفرما برای عدم پرداخت بیمه توافق کند و این مطلب در قرارداد هم ذکر شود، کارفرما حق بیمه را باید پرداخت کند و در غیر این صورت مشمول جریمه خواهد شد.
با توجه به سازمان یا ارگانی که فرد در آن مشغول کار است از بیمه‌های مختلف پایه و تکمیلی می‌تواند استفاده کند و این مبلغ از طرف موسسه پرداخت خواهد شد. به طور معمول کارمندان و کارگران از بیمه تأمین اجتماعی بهره می‌برند.

حق مسکن و حق بُن

امتیازات دیگری مانند حق مسکن و حق بن نیز برای کارمندان در نظر گرفته می‌شود. حق مسکن برای افرادی است که مسکن شخصی ندارند.
حق بن هم با توجه به ساعات کاری و عملکرد هر فرد به وی تعلق می‌گیرد. از اینرو ممکن است در بین کارمندان یک شرکت متفاوت باشد. تمام این موارد باید به توافق کارفرما برسد.
ممکن است برخی از شرکت‌ها با توجه به شرایط اقتصادی خود، این حقوق را پرداخت نکنند؛ ولی به طور معمول در ارگان‌های معتبر پرداخت می‌شود.

اضافه‌کاری 

یکی از مباحث پر اهمیت در نظام حقوق و دستمزد، محاسبه اضافه‌کاری است. هنگامیکه از نیروی انسانی بیش از ساعات تعیین شده در قانون اداره کار، استفاده شود، حقوق ساعات اضافی پرداخت می‌شود. در واقع هر گونه فعالیت اضافی که به کارمندان در شرایط عادی و با موافقت آن‌ها ارائه شود، باعث می‌شود تا 40 درصد اضافه بر حقوق به ازای هر ساعت فعالیت، تعلق بگیرد.
بنابراین برای هر ساعت اضافه‌کاری حقوقی برابر با 140 درصد حقوق معمول در نظر گرفته می‌شود. البته اضافه‌کاری نیز محدودیت‌هایی دارد و بیش از 4 ساعت در روز یا 135 ساعت در ماه نمی‌تواند به ساعات کاری عادی یک فرد اضافه گردد.

تعیین حقوق شیفت شب کاری 

در اکثر مراکز تولیدی، درمانی، کارخانجات و... کارمندان مجبورند در شیفت‌های شب نیز فعالیت داشته باشند. بر اساس قوانین مربوط به اشتغال، به ازای هر ساعت کار شبانه کارمندان غیر نوبتی، باید 35 درصد اضافه در نظر گرفته شود.
بنابراین ساعات کاری که در شیفت شب انجام می‌گیرد، در 135 درصد حقوق پایه یک ساعت کاری معمول، ضرب می‌شود.
البته باید به این نکته توجه داشته باشید در صورتیکه ساعات رسمی کار در شیفت شب تعیین شده باشد، به افراد حقوق شب کاری تعلق نمی‌گیرد و مبلغ حقوق پایه مانند کارمندان روز کاری محاسبه می‌شود.

محاسبه سنوات و عیدی 

در قوانین کار سنوات و عیدی نیز برای کارمندان و کارگران در نظر گرفته شده است. از اینرو تمامی کارمندان موقت و دائمی که در یک شرکت کار می‌کنند، به ازای هر سال کار به اندازه یک ماه حقوق پایه، حق سنوات دریافت می‌کنند.
همچنین کسانیکه مدت زمان استخدام آن‌ها به یک سال نمی‌رسد، متناسب با مدت اشتغال به آن‌ها سنوات تعلق می‌گیرد. این امتیاز شامل دو ماه حقوق مبناست که مبلغ آن نباید از سه برابر حداقل حقوق در سال مربوطه بیشتر شود.

برای محاسبه سنوات، روزهای کارکرد هر نفر را در 365 روز ضرب و تقسیم بر حقوق پایه می‌کنند. همچنین کارفرما وظیفه دارد به کارمندی که طبق قرارداد یک سال یا بیشتر کار کرده است، مطابق آخرین حقوق پایه، مزایای پایان کار پرداخت کند. به علاوه عیدی سالانه نیز 2 برابر حقوق پایه است که معمولاً همزمان با حقوق بهمن‌ماه کارمندان به آن‌ها پرداخت می‌شود.

محاسبه کسورات قانونی و توافقی

علاوه بر حقوق و مزایایی که یک کارمند یا کارگر دریافت می‌کند، برخی خدمات نیز به از طرف شرکت به وی ارائه می‌شود. هزینه این خدمات از حقوق نهایی وی کسر می‌شود. کسورات در دو نوع قانونی و توافقی هستند.

1. کسورات توافقی

کسورات توافقی مانند بدهی به شرکت‌های تعاونی ذی‌ربط، اقساط وام و... است که با توافق کارمند و کارفرما انجام گرفته است و ممکن است برخی شرکت‌ها این بخش را ارائه ندهند.

2. کسورات قانونی

کسورات قانونی در اصل همان مواردی را شامل می‌شود که هر شرکت طبق قانون کار باید برای کارمندان خود واریز کند. به عنوان مثال، حق بیمه، مالیات و... شامل این نوع ازکسورات هستند.

• حق بیمه تأمین اجتماعی

یکی از کسورات قانونی حقوق و دستمزد، حق بیمه است. همان‌طور که گفته شد، حتی با توافق کارفرما و کارمند نیز نمی‌توان پرداخت بیمه را لغو کرد. بر اساس مقررات بیمه تأمین اجتماعی هر فردی که تحت پوشش کارفرمایی مشغول به کار است و حقوق دریافت می‌کند، در صورتی که مشمول بیمه‌های دیگر نیست باید در ازای پرداخت مبلغ مشخص حق بیمه از مزایای این بیمه بهره ببرد.

کارفرما باید مبلغ 30 درصد از وجه پرداختی به کارگران را تا پایان ماه بعد به سازمان بیمه تأمین اجتماعی پرداخت کند. از این 30 درصد، 23 درصد توسط کارفرما، 3 درصد بیمه بیکاری و 7 درصد نیز از حقوق کارمند پرداخت می‌شود.

مواردی که مشمول بیمه می‌شوند بسیار زیاد هستند. در اصل می‌توان‌ گفت تمام مزایای و حقوقی که به صورت نقدی و غیر نقدی به کارمندان و کارگران پرداخت می‌شود، مشمول بیمه هستند و باید 30 درصد مبلغ آن به سازمان بیمه خدمات درمانی پرداخت شود.

• مالیات 

نرخ مالیات هر ساله توسط سازمان‌های مربوطه تعیین می‌شود و بر اساس میزان دریافتی کارمندان به آن‌ها تعلق می‌گیرد. محاسبه مالیات بر اساس نرخ آن در سال توسط بخش حسابداری و برای هر کارمند یا کارگر تعیین و از حقوق وی کسر می‌شود.
این مبالغ نیز توسط کارفرما به حساب‌های مشخص در وزارت امور اقتصاد و دارایی واریز می‌شود. در صورتیکه مالیات کارمندان و کارگران تا آخر ماه بعد پرداخت نشود، جریمه‌هایی برای شرکت تعیین می‌شود.

میزان افزایش حقوق سالیانه

تمام مواردی که ذکر شد در بخش حسابداری با دقت بالا مورد بررسی قرار می‌گیرند و در نهایت دریافتی مشخصی برای هر کارمند تعیین می‌شود. اما، هر سال حقوق پایه‌ای که توسط اداره کار به شرکت‌های مختلف اعلام می‌شود متغیر است. با توجه به نرخ تورم و شرایط اقتصادی، هر ساله مبلغی به حقوق پایه کارمندی و دستمزد کارگران اضافه می‌شود.
افزایش حقوق در هر سال سبب می‌شود تا دخل و خرج افراد جامعه با یکدیگر مطابقت داشته باشد و مشکلات اقتصادی را تا حدود زیادی حل ‌کند.

به هر حال هر کدام از ما به گونه‌ای وابسته به نظام کسب و کار و حقوق و دستمزد هستیم. حال ممکن است کارفرما و یا کارمند و کارگر باشیم، در هر صورت باید اطلاعات خود را در زمینه مشاغل و نظام حقوق و دستمزد بالا ببریم و یک بانک اطلاعاتی معتبر می‌تواند در این زمینه بسیار کارساز باشد. چه بسیار افرادی که به علت عدم آگاهی از قوانین و مقرراتی که وزارت کار تعیین میکند، جریمه‌های سنگینی را پرداخت می‌کنند یا از حقوق خود بی بهره می‌مانند.

سایت کارلیب علاوه بر استخدام کارفرما و کارجو و به عنوان پلی ارتباطی بین این دو گروه، اطلاعات مفیدی را در زمینه کسب و کار، موفقیت شغلی، مسائل حقوقی کارمند یا کارفرما و... ارائه می‌دهد. علاوه بر این اگر به دنبال کار هستید یا اگر می‌خواهید نیروهای متخصص و حرفه‌ای استخدام کنید. می‌توانید از کارلیب و خدمات استخدام آنلاین این پلتفرم بهره ببرید.