دوچرخه سواری؛ از فرهنگ‌سازی تا ایجاد زیرساخت‌ها

دوچرخه سواری یکی از ورزش‌هایی است که طرفداران زیادی دارد. البته در سال‌های اخیر دوچرخه‌سواری تنها از حالت ورزشی بودن در آمده است. در دنیای شلوغ و پرترافیک امروزی، دوچرخه، یکی از وسایل نقلیه نیز محسوب می‌شود. البته در ایران هنوز این امر فرهنگ سازی و نهادینه نشده است.

در دنیای امروز با توجه به اینکه جهان در عین حال که با سرعت پیش می‌رود برای اینکه محیط زیست را با کمترین آسیب به آیندگان بسپارد، لزوم دوچرخه سواری بسیار مشهود است. از طرف دیگر با توجه به مشکلات امروزی مانند بیماری کووید 19 و بسته بودن اغلب باشگاه‌ها، دوچرخه سواری یک ورزش سالم در هوای باز محسوب می‌شود.

در ادامه ابتدا به تاریخچه مختصری از دوچرخه و دوچرخه سواری پرداخته می‌شود، سپس به شش ایده برای ایجاد فرهنگ دوچرخه سواری از انجمن جهانی دوچرخه که شامل زیرساخت‌ها نیز هست، پرداخته شده و در نهایت با فواید و مزایای دوچرخه سواری از نظر شخصی و اجتماعی آشنا می‌شوید.

تاریخچه دوچرخه و دوچرخه سواری

تاریخ دقیقی از ساخت دوچرخه در دسترس نیست و در این مورد اطلاعات ضدونقیضی در دسترس است.
اولین شخصی که در تاریخ ثبت شده است در سال 1418 میلادی یک وسیله چرخ‌دار شبیه دوچرخه ساخت فردی بنام جیووانی فونتانا، مهندسی ایتالیایی بود.

این وسیله در طی سال‌ها و قرن‌های متمادی تکامل یافت برخی آلمان‌ها، برخی دیگر فرانسوی‌ها و برخی نیز انگلیسی‌ها را مخترع اصلی این وسیله نقلیه می‌دانند. به هر حال در سال 1880 میلادی دوچرخه جدید و بی‌خطر به وجود آمد.

در ابتدا، دوچرخه‌ها یک سرگرمی نسبتا گران بودند، اما با تولید انبوه، به یک سرمایه عملی برای مردم شاغل به‌خصوص مردان تبدیل شدند.
با گذشت زمان و با روی کار آمدن اتومبیل‌های لوکس و سریع، دوچرخه جایگاه اولیه خود را از دست داد. استفاده فراوان از اتومبیل‌ها موجب آلودگی زیاد هوا شد تا جایی که کشورهایی مانند انگلیس، فرانسه و برزیل چند سالی است درصدد فرهنگ سازی و زیرساخت‌ سازی استفاده از دوچرخه برای حمل و نقل برآمده‌اند.
البته برخی از این کشورها موفق نیز بوده‌اند؛ مثلا کشور انگلیس مسیرهای ساده‌ای را برای دوچرخه سواران در نظر گرفت. جالب است بدانید در زمان استعمارگری، دولت‌ها، مالیات استفاده از دوچرخه را وضع می‌کردند. از طرف دیگر در ویتنام از دوچرخه به‌عنوان وسیله نقلیه برای حمل بمب استفاده می‌شد.

ایجاد فرهنگ دوچرخه سواری

فرهنگ دوچرخه‌سواری شهری، ابزاری قدرتمند برای ساخت شهرهای پایدار، سالم و عادلانه است. ابزار دوچرخه برای شهرها و شهروندان فراتر از وسایل حمل‌ونقل، تفریح و ورزش به‌حساب می‌آید. در عصری که روز به روز بر خودروسازان و انواع خودروها افزوده می‌شود، شهرهای وابسته به اتومبیل با خطرات زیست‌محیطی نیز به وجود آمده‌اند.
وابستگی بیش از حد به اتومبیل شخصی و تک سرنشینی در بیشتر افراد دنیا، به آلودگی شهرها دامن زده است تا جایی که برخی اوقات شهرهای بزرگ برای کمتر شدن خطرات زیست محیطی مجبور به تعطیلی ادارات و یا تمهیدات ترافیکی مانند زوج و فرد شدن استفاده از اتومبیل‌ها شده‌اند.

دوچرخه با توجه به تحرک انعطاف‌پذیر، افزایش فعالیت بدنی و ادغام با سیستم حمل‌ونقل عمومی می‌تواند وسیله نقلیه واقعی در آینده باشد. با در نظر داشتن آنچه گفته شد رویکرد از چهارمین مجمع جهانی دوچرخه می‌تواند در فرهنگ سازی دوچرخه سواری و افزایش میل به استفاده از آن در شهرهای جهان کمک‌کننده باشد.

1. تشویق عمومی امتحان کردن دوچرخه؛

اگر آن را امتحان نکنید نمی‌توانید بگویید که آن را دوست ندارید! این حرف همان حرفی است که تقریبا تمام والدین برای دادن غذای جدید به فرزندان خود می‌گویند.
این حرف و سخن در مورد دوچرخه سواری در دنیای پرسرعت امروز نیز صادق است.
اولین قدم در ایجاد فرهنگ دوچرخه سواری تغییر نحوه درک دوچرخه سواری توسط افرادی غیر از دوچرخه سواران است. افراد باید بیاموزند که به گزینه‌های دیگر حمل‌ونقل به‌جز ماشین شخصی نیز بیندیشند. آن‌ها می‌توانند دوچرخه شخصی خود را داشته باشند.

2. پیاده‌سازی روزهای بدون خودرو؛

اگر چه دوچرخه بیشتر برای تفریح و سلامتی در نظر گرفته می‌شود، اما در بسیاری از شهرهای بزرگ اروپایی روزهای عادی و بدون ماشین دارند که آن‌را با نام خیابان‌های یکشنبه یا ciclovias می‌شناسند.
این امر یک رویداد استثنایی برای ایجاد فرهنگ دوچرخه سواری است، البته به‌شرط آنکه دولت‌مردان نیز از آن پیروی کنند. این رویداد اولین بار در کشورهای آمریکای لاتین آغاز شد، سپس در سراسر جهان گسترش یافته و اکنون در بیش از 400 شهر جهان برگزار می‌شود.

شهرداری‌ در هر شهر می‌توانند در این مورد تصمیماتی را اتخاذ نمایند و روزهای بدون خودرو را در شهر خود اجرا کنند. با افزایش موج فرکانس آن و افزایش فضای شهری عاری از اتومبیل، قدمی بزرگ در راه فرهنگ سازی در زمینه دوچرخه سواری خواهد بود.

3. افزایش بودجه زیرساختی برای محل عبور دوچرخه سواری؛

بودجه، قدرتمندترین ابزار سیاست عمومی است. افزایش بودجه زیرساخت‌ها برای استفاده آسان و ایمن از دوچرخه در سطح شهر، به این معنا است که رهبران و مسئولین شهری و کشوری نیز به این امر معتقد بوده و خود نیز استفاده‌کننده از این طرح هستند.
به‌عنوان مثال، فعالان دوچرخه سواری در مکزیک از سیاستمداران می‌خواهند 5 درصد از بودجه‌های ملی و محلی را برای حمل‌ونقل فعال دوچرخه اختصاص دهند.

4. سیاست‌های ملی دوچرخه سواری تدوین شود؛

سیاست‌های صریح برای افزایش ظرفیت، مقررات، زیرساخت‌ها و حمایت‌های مالی برای دوچرخه سواری به پیشرفت دستور کار در همه سطوح کمک می‌کند. یک مثال عالی در این زمینه، طرح ملی دوچرخه سواری در آلمان است که چهار رکن دارد:

رکن اول:
گروه کاری مشترک از دولت فدرال و استان‌ها.

رکن دوم:
یک پرتال آنلاین برای اشتراک تخصصی دوچرخه سواری.

رکن سوم:
آکادمی دوچرخه سواری که به گسترش بهترین روش‌ها کمک می‌کند.

رکن چهارم:
یک برنامه کمک فدرالی برای ارتقا سطح دوچرخه سواری.

5. قرار دادن دوچرخه در اهداف توسعه پایدار ؛

پیش‌نویس فعلی اهداف توسعه پایدار سازمان ملل شامل اهدافی در مورد شهرهای پایدار و حمل‌ونقل شهری است؛ اما صراحتا به عابران پیاده یا دوچرخه سواران اشاره‌ای نمی‌کند.
گنجاندن حمل‌ونقل فعال در زمینه دوچرخه در پیش‌نویس اهداف توسعه پایدار سازمان ملل، می‎تواند دوچرخه سواری را ایمن‌تر و شهرها را پایدارتر کند. این امری است که فعالان برای تأثیرگذاری بر مذاکرات سازمان ملل باید به دولت‌های خود تأکید کنند.

6. ساخت امکانات برای دوچرخه سواری را ادامه دهید؛

بسیاری از شهرها در حال پیشبرد برنامه‌های توسعه زیرساختی برای دوچرخه سواری هستند و دستورالعمل‌های کیفی در این زمینه نیز وجود دارد که می‌توانند از آن‌ها برای طراحی شبکه‌های دوچرخه سواری ایمن و قابل‌دسترسی استفاده کنند. با این وجود در بسیاری از شهرها سرعت تغییرات این‌چنینی بسیار کند است.
مثلا چند سال پیش در تهران طرح‌ها و مکان‌هایی برای دوچرخه سواران در نظر گرفته اما با گذشت زمان به دست فراموشی سپرده شد. یا به‌طور مثال در سانتیاگو یکی از شهرهای شیلی، در حال برنامه ریزی برای 900 کیلومتر مسیر دوچرخه سواری اضافه شده در طول 15 سال است. آیا این زمان زیادی نیست؟ و آیا این مسیر کمی برای ساخت 15 ساله نیست؟

فواید و مزایای دوچرخه سواری

دوچرخه سواری فواید بسیار و گوناگونی دارد. برخی از این فواید به شخص و برخی دیگر نیز به اجتماع و محیط زیست برمی‌گردند. در ادامه به برخی از این فواید اشاره می‌شود.

1. بهبود سلامتی ذهن؛

ورزش کردن بر تقویت روحیه افراد بسیار مؤثر است. ترشح اساسی آدرنالین، اندورفین و افزایش اعتماد به نفس بر اثر دوچرخه سواری به وجود می‌آیند.
این امر ناشی از دستیابی به چیزهای جدید مانند تکمیل یک ورزش یا نزدیک شدن به هدفی مانند لاغری است که همگی بر بهبود سلامتی ذهن و روان مؤثر هستند.

دوچرخه‌سواری ترکیبی از ورزش بدنی با حضور در فضای باز و کاوش در دیدگاه‌های جدید است. افراد می‌توانند به‌صورت انفرادی این ورزش را انجام دهند و به فرد زمان دهد تا در طول دوچرخه‌سواری به آرامش ذهنی برسد.
همچنین افراد می‌توانند به‌صورت گروهی دوچرخه‌سواری کنند که این‌گونه نیز حلقه اجتماعی افراد گسترش پیدا می‌کند. نتیجه تحقیق بر روی افرادی که دچار بیماری افسردگی شده‌اند و به دوچرخه سواری پرداخته‌اند بسیار نتیجه‌بخش بوده است.

2. کاهش وزن؛

وقتی از کاهش وزن صحبت می‌شود یک معادله ساده نیز وجود دارد. آن معادله ساده عبارت است از: «سوزاندن کالری در بدن باید بیش از کالری دریافتی باشد.»
بنابراین برای کاهش وزن باید کالری بیشتری از میزان مصرف خود بسوزانید. دوچرخه سوار بسته به‌شدت و وزن سوارکار بین 400 تا 1000 کالری در ساعت می‌سوزاند.

البته به یاد داشته باشید عوامل زیاد دیگری علاوه بر دوچرخه‌سواری بر کاهش وزن افراد مؤثر هستند. این عوامل عبارت‌اند از:
میزان کالری دریافتی در مقابل میزان سوخت کالری و کیفیت خواب.
البته یکی از عوامل مهم نیز میزان لذتی است که دوچرخه‌سوار از سواری خود می‌برد.

3. عضله سازی؛

یک جمله معروف برای دوچرخه‌سواران وجود دارد: «دوچرخه‌سواری مقاومت بدن را بالا می‌برد.» به راستی این به چه معنا است؟
این امر بدان معنا است که دوچرخه‌سواری فقط موجب چربی سوزی نمی‌شود بلکه باعث عضله سازی نیز می‌شود.
این عضله سازی بیشتر در قسمت‌هایی مانند عضلات پشت ران، عضلات چهار سر ران، عضلات سرینی و عضلات ساق پا انجام می‌شوند. افرادی که حجم عضلاتشان بیشتر از حجم چربی بدن آن‌ها باشد، در حالت بی‌تحرکی نیز کالری بیشتری می‌سوزانند.

4. تقویت ریه؛

یک مطالعه اخیر در لندن نشان می‌دهد افرادی که دوچرخه سواری می‌کنند در مقایسه با مسافران اتومبیل در معرض گازهای خطرناک کمتری هستند. شما هم مثل من فکر می‌کنید این امر چگونه ممکن است؟

این مطالعه توسط کمپین هوای سالم در دانشگاه کینگز لندن انجام شده است. در این تحقیق دستگاهی با عملکرد آشکارسازی آلودگی هوا به یک راننده، یک مسافر اتوبوس، یک عابر پیاده و یک دوچرخه سوار نصب شد. همه آن‌ها در یک مسیر مشخص و پر تردد، رفت‌وآمد کردند.
نتایج نشان داد که راننده 5 برابر بیشتر از دوچرخه سوار، 5/3 برابر بیشتر از عابر پیاده و 5/2 برابر نیز بیشتر از مسافر اتوبوس میزان آلودگی را تجربه کرده است. نتیجه کلی که از این مطالعه می‌توان گرفت این است که دوچرخه‌سوار برنده است.

 5. کاهش بیماری‌های قلبی و  سرطان؛

دوچرخه سواری ضربان قلب افراد را بالا می‌برد، خون را به تمام بدن پمپاژ می‌کند و باعث سوزاندن کالری می‌شود. این ورزش یکی از انواع ورزش‌هایی است که روشی سالم برای کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و سرطان است.
شواهدی جدید در قالب تحقیق انجام‌شده توسط دانشگاه گلاسکو، اوایل سال جاری ارائه شد. در این تحقیق طی 5 سال، بیش از 260000 نفر موردمطالعه قرار گرفتند و دریافتند دوچرخه‌سواری خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و سرطان را در دوچرخه‌سواران کاهش می‌دهد.

6. صرفه‌جویی در زمان؛

برای درک بهترین مسئله به مقایسه سه تجربه زیر بپردازید:

1. سوار ماشین شوید، در ترافیک منتظر بمانید، برای ورود به پارکینگ در صف مانده، پارک کنید، برای پارک ماشین پول پرداخت کنید.
2. به ایستگاه اتوبوس بروید، منتظر اتوبوس شوید، از تأخیر اتوبوس شکایت کنید، سوار اتوبوس شوید، از شلوغی آن شکایت کنید، پرداخت کنید، از اتوبوس پیاده شوید، مسیری را برای رسیدن به مقصد نهایی پیاده طی کنید.
3. سوار دوچرخه شوید، ترافیک را فیلتر کنید، دوچرخه را در نزدیک مقصد قفل کنید، شما رسیدید.

سفرهای کوتاه به میزان گسترده‌ای، سطح آلودگی جهانی را افزایش می‌دهند. حال آنکه شما می‌توانید این مسیرهای کوتاه را با دوچرخه بپیمایید و در هزینه بنزین، پول نقد خود در حمل‌ونقل عمومی و همچنین وقت صرفه‌جویی کنید.

7. بهبود کیفیت خواب؛

محققین دانشگاه جورجیا، مردان و زنان 20 تا 85 ساله را در مدت 35 سال موردبررسی قرار دادند و دریافتند که مشکل در تناسب‌اندام 2% برای مردان و 4% برای زنان منجر به مشکلات خواب می‌شود.
دکتر رادنی دیشمن اظهار داشت: «شدیدترین افت در تناسب قلب و تنفس در سنین 40 تا 60 سالگی اتفاق می‌افتد و این زمانی است که مشکلات طول و کیفیت خواب را تحت تأثیر قرار می‌دهد.»

این دانشمندان در ادامه اظهار داشته‌اند که خواب بهتر بعد از دوچرخه سواری می‌تواند به دلیل کاهش اضطراب ناشی از ورزش و دوچرخه‌سواری باشد که توانایی خواب را افزایش می‌دهد.
همچنین افزایش وزن یکی دیگر از مواردی است که موجب اختلال خواب می‌شود. دوچرخه‌سواری که موجب کاهش وزن می‌شود نیز می‌تواند در بهبود اختلال خواب مؤثر واقع شود.

8. تقویت حافظه و مغز؛

ورزشی که به‌صورت مداوم انجام می‌شود با سلامت مغز مرتبط است. کاهش تغییرات شناختی، می‌تواند افراد را در معرض ابتلا به زوال مغز در آینده نزدیک قرار دهد.
مطالعه‌ای در سال 2013 نشان داد که جریان خون دوچرخه‌سواران در مغز 28% و در برخی دیگر از جاهای خاص بدن تا 70% افزایش می‌یابد. جریان خون بهبودیافته بر سلامتی افراد بسیار مؤثر است. زمانی که جریان خون در مغز افزایش یابد، تقویت حافظه و مغز میسر میشود.

9. تقویت سیستم ایمنی بدن؛

دکتر دیوید نیمان و همکارانش در دانشگاه ایالتی آپالاچی، 1000 بزرگ‌سال تا 85 سالگی را موردمطالعه قرار دادند. آن‌ها دریافتند که دوچرخه سواری و ورزش فواید زیادی برای سلامتی دستگاه تنفسی فوقانی دارند، بنابراین موارد سرماخوردگی را نیز کاهش می‌دهند.
نیمان می‌گوید: «افراد می‌توانند با ورزش هوازی در بیشتر روزهای هفته در حالی که هم‌زمان بسیاری از مزایای بهداشتی مربوط به ورزش را دریافت می‌کنند، روزهای بیماری خود را تا 40% کاهش دهند.»

پرفسور تیم نواکز، از دانشگاه علوم ورزشی کیپ تاون در آفریقای جنوبی معتقد است ورزشی مانند دوچرخه سواری با افزایش پروتئین‌های ضروری و بیدار کردن سلول‌های سفید تنبل می‌تواند سیستم ایمنی بدن افراد را بهبود بخشد.

یکی از عوامل دیگری که دوچرخه‌سواری موجب می‌شود سیستم ایمنی بدن افزایش یابد این است که در رفت‌وآمد روزانه از آن استفاده شود. همین امر موجب می‌شود از آلودگی هوا کاسته شده و در عین حال از محدوده مترو و اتوبوس‌های شلوغ مملو از میکروب دور شویم.

10. کاهش آلودگی‌های صوتی؛

وجود خودروهای بسیار در شهرهای کوچک و بزرگ موجب ترافیک می‌شوند. همین امر موجب می‌شود راننده‌ها در ترافیک از بوق زدن زیاد استفاده کنند.
البته در ترافیک‌ها، تصادفاتی نیز رخ می‌دهد که موجب می‌شود راننده‌ها بر سر مقصر بودن با یکدیگر بحث داشته باشند و این نیز خود آلودگی صوتی به وجود می‌آورد. پس استفاده از دوچرخه اگر همه‌گیر شود موجب کاهش آلودگی صوتی نیز می‌شود. این فایده استفاده از دوچرخه، یک فایده اجتماعی محسوب می‌شود.

11. توسعه پایدار و فواید اجتماعی و مالی؛

زمانی که فرهنگ دوچرخه سواری در شهر یا کشوری، سرتاسری شود، موجب می‌شود، بنزین کمتری مصرف شود و در نتیجه آلودگی محیط زیست کمتر می‌شود.
این امر به پایداری محیط زیست کمک کرده و تلاشی مثبت برای نگه داشتن محیط زیستی سالم‌تر بر ای آیندگان محسوب می‌شود. این فایده دوچرخه سواری نیز از فواید اجتماعی و مالی استفاده از دوچرخه محسوب می‌شود.

12. جذب گردشر و فواید اجتماعی و اقتصادی؛

یکی از دلایلی که بسیاری از توریست‌ها ترجیح می‌دهند به شهرهای زیبا و دیدنی مثل اصفهان نروند، ترافیک بالای آن و آلودگی شهری است.
این در حالی است که فرنوش خراسانی زاده، استاد جغرافیا و برنامه ریزی توریسم و همکاران در طی تحقیقی به این نتیجه رسیده‌اند:
«شهر اصفهان با اینکه دارای پتانسیل زیادی برای جذب گردشگر دارد، ولی به علت وجود مشکلاتی مانند کمبود منابع مالی، آلودگی هوا، ترافیک و کمبود زیرساخت‌ها نتوانسته است آن‌طور که باید در جذب گردشگر موفق باشد.
دوچرخه و سیکل توریسم می‌تواند در جذب منابع مالی، بهبود آلودگی هوا، ترافیک و زیرساخت‌ها و روساخت‌ها مانند هتل و پارکینگ مؤثر باشد. بهبود این عوامل می‌تواند باعث توسعه صنعت گردشگری و جذب گردشگر در شهر اصفهان شود.»
این فایده استفاده از دوچرخه، جز فواید اجتماعی و اقتصادی محسوب می‌شود.

دوچرخه سواری موتور رشد اقتصادی و بهداشت عمومی

در دنیای ماشینی امروز استفاده از ماشین‌های شخصی اعتیادآور شده‌اند. همین امر ترافیک و آلودگی‌های محیط زیستی و صوتی را به همراه دارد، به همین دلیل ایجاد و رشد فرهنگ دوچرخه‌سواری امری مهم به نظر می‌رسد.
از طرف دیگر دوچرخه‌سواری برای بهداشت فردی و سلامت بدنی بسیار مفید بوده و استفاده از آن به‌عنوان یک وسیله حمل‌ونقل فردی موجب کاهش آلودگی‌های محیطی، صرفه‌جویی در زمان، صرفه‌جویی در اقتصاد و در نهایت بهداشت عمومی خواهد شد.
شاید به نظر برسد زیرساخت‌های لازم برای دوچرخه سواری در ایران مهیا نیست؛ اما بهتر است بدانیم هم‌زمان با ایجاد زیرساخت‌ها، فرهنگ مردم است که در ایجاد و موفقیت طرح‌هایی چون روز بدون ماشین، بسیار مؤثر است.

مردم بسیاری معمولا به اتومبیل خود به‌عنوان یک وسیله شخصی همیشه همراه نگاه می‌کنند و استفاده از وسایل دیگر برای حمل‌ونقل برایشان غیرممکن به نظر می‌رسد.
همراه با فراهم کردن زیرساخت‌های لازم برای دوچرخه‌سواری، باید در این زمینه فرهنگ‌سازی‌های لازم را نیز داشت. پس فرهنگ‌سازی و زیرساخت‌ها در دوچرخه‌سواری دو مقوله جدایی‌ناپذیر هستند.

کارلیب فراتر از یک سایت استخدامی است و در این امر بسیار می‌تواند کمک کند. کارلیب با ایجاد مقاله‌های علمی و معتبر می‌تواند در امر فرهنگ‌سازی بسیار مؤثر باشد. شما می‌توانید برای مطالعه بیشتر در این مورد و موارد بسیار دیگر به وبلاگ کارلیب مراجعه کنید.