بهداشت روانی در محیط کار چیست؟ چه اهمیتی دارد؟

سالم بودن از هر نظر اهمیت زیادی دارد؛ اما سلامت روان آنقدر مهم است که برخی افراد آن را نسبت به سلامت جسم ارجح می‌دانند. احتمالا بارها افرادی را دیده اید که بیمارند ولی بسیار شاد زندگی می‌کنند.
از طرفی انسان‌هایی که همه چیز دارند؛ ولی به علت نداشتن سلامت روح، هیچ لذتی از زندگی و کار خود نمی‌برند. سلامت روان هر کس وابسته به موارد متعددی است.
قبل از این که بخواهید به بهداشت روان اهمیت دهید، باید مفهوم آن را بدانید. سپس اهمیت بهداشت روان در محیط کار مورد بررسی قرار گیرد. در نهایت، روش‌هایی را برای بررسی سلامت روان و ارزیابی آن معرفی کنیم.

سلامت روان چیست؟

بهداشت یا سلامت روان یعنی سلامت هیجانی و روانشناختی، به گونه ای که فرد بتواند از قوه تفکر و توانایی‌های خود بهره ببرد، در جامعه فعالیت کند و نیازهای معمول زندگی روزمره خود را تامین کند.
قطعا پیشگیری از بروز مشکلات روحی و روانی به مراتب راحت‌تر از درمان آنهاست. فردی که دارای سلامت روان است، فشارهای معمول زندگی را می‌تواند تحمل کرده و آن‌ها را حل کند.

بهداشت روان نه تنها علت اختلال‌های مختلف مانند افسردگی، توهم و... را بررسی می‌کند، بلکه قسمت اعظمی از آن برای جلوگیری از بیماری‌های روحی و روانی طراحی می‌شود.
سلامت روان بسیار مهم است و اهمیت آن در محیط کار نیز به قدری است که هر سازمانی برای سلامت روان کارمندان خود، تدابیری می‌اندیشد و آن‌ها را مورد ارزیابی دوره‌ای قرار می‌دهد.

مفهوم سلامت روان از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی

واژه سلامت روان، واژه‌ای است که برای بیان اهداف خاصی در جامعه مورد استفاده قرار می‌گیرد. فرهنگ‌های مختلف نیز بر اساس معیارهایی که دارند، سلامت روان را تعریف می‌کنند.
هدف جوامع این است که شرایط را برای سلامت تمامی اعضای جامعه آماده کند. سلامت روان در اصل بخشی از سلامت جامعه محسوب می‌شود و می‌تواند بر روی سلامت جسمی نیز تاثیرگذار باشد.

با وجود این که سلامت روان اهمیت بالایی دارد و مفهوم آن وسیع است، تعریفی کلی توسط سازمان بهداشت جهانی (World Health Organization) در سال 1948 برای بهداشت روان در دو بخش ارائه داد. بخش‌های مختلف این تعریف، موارد زیر را شامل می‌شود.

1. بهداشت یا سلامت روان، حالتی است که از نظر روانی، عاطفی و جسمی فرد در حالتی باشد که بتواند مطلوب‌ترین رشد را برای فرد ممکن کند.
2. جامعه‌ای مطلوب که برای سایر اعضای خود رشدی مطلوب را فراهم می‌کند و در عین حال رشد خود را به گونه‌ای مناسب، تضمین می‌کند. همچنین نسبت به سایر جوامع، بردباری نشان می‌دهد.

سازمان بهداشت جهانی، سلامت روان را بر اساس جنبه‌های زیستی و اجتماعی برای فرد و جامعه تعریف می‌کند. بهداشت روانی ایجاب می‌کند تا بین تمایلات غریزی فرد نیز هماهنگی ایجاد شود.
به طور کلی، شخصی که بتواند با محیط‌های مختلف مانند همکاران، اعضای خانواده، همسایه‌ها و سایر افراد عادی جامعه، سازگار شود، از نظر بهداشت روانی بهنجار است. این فرد دارای تعادل روانی رضایت بخش است. با توجه به این که فرد، زمان زیادی را در محل کار می‌گذراند، سلامت روانی در محیط کار یا سازگاری شغلی وی نیز اهمیت بالایی دارد و باید بررسی شود.

بهداشت روانی در محیط کار 

بهداشت  و سلامت روان در محیط کار، به معنی مقاومت در مقابل پیدایش مشکلات و تعارض و همین طور اختلالات رفتاری است که در کارکنان یک مجموعه بررسی می‌شود. از این رو محیط کاری باید قابلیت‌هایی را که در زیر عنوان شده است، داشته باشد.

1. هیچ یک از کارکنان مجموعه نباید به علت عوامل موجود در محیط کار، دچار اختلال روانی شوند؛
2. هر یک از کارکنان یا کارگران باید در مورد خود، رئیس، همکاران و به طور کلی محیط اطراف خود احساس مثبتی داشته باشند؛
3. همه کارکنان باید از این که در مجموعه مشغول به کار هستند، احساس رضایت کنند و علاقه‌مند باشند تا کار خود را در محیط ادامه دهند.

در صورتی که هر کدام از موارد فوق در محیط کار برای کارمندان تامین نشود، به مرور زمان، بهداشت روانی در محیط کار به خطر می‌افتد و کارمندان سلامت روح و روان خود را از دست می‌دهند.
اما چه عواملی سبب می‌شود تا بهداشت روانی در محیط کار دستخوش تغییر شود؟ یک سازمان برای این که بتواند سلامت روانی کارمندان خود را به خطر نیندازد، چه مسائلی را باید مورد توجه قرار دهد؟

عوامل موثر بر سلامت روانی کارمندان

برخی از فاکتورها، در صورتی که مورد توجه قرار گیرند، باعث می‌شوند تا کارکنان یک سازمان بهداشت روانی در محیط کار را به خوبی داشته باشند.
حال که می‌دانید سلامت روان چیست، قطعا تاثیر آن را نمی‌توان در فعالیت‌های کاری در نظر نگرفت.
اگر کارمندان بهداشت روانی کاملی داشته باشند، در پیشرفت شرکت و رسیدن به اهداف آن نیز موثر خواهد بود. پس صاحبان مشاغل و کارکنان باید این موارد را مد نظر قرار دهند.

1. عدم تبعیض و نقض حقوق کارمندان

اگر در محیط کار مسائلی مانند تبعیض و برچسب زنی بر کارمندان یا نقض حقوق آن‌ها اتفاق بیفتد، به عنوان یک مانع جدی برای سلامت روان محسوب می‌شود. تبعیض، برای مجموعه کاری یک سم مهلک است که نباید آن را نادیده گرفت؛ زیرا ممکن است زمینه ساز بیماری روانی و مشکلات روحی در مجموعه کاری شود.
مسائلی مانند ترس از دست دادن شغل، مشارکت نداشتن همکاران در کارهای تیمی، تمسخر از سوی همکاران، عدم ارتقای شغلی و... می‌تواند مستقیما بهداشت روانی فرد را مورد حمله قرار دهد.

2. تعادل بین کار و زندگی

تعادل باعث می‌شود تا کاستی‌های یک بخش در دیگری جبران شود. اما زمانی که فرد احساس کند، نقش‌های مختلفی که دارد در محیط کار و خانواده با هم تداخل دارند و اختلال ایجاد می‌کنند، احساس تعارض بین کار و زندگی به وجود می‌آید.
این تعارض، سبب آسیب به عملکرد شخص در محیط خانه و کار می‌شود و همین طور سلامت روان او را به خطر می‌اندازد. کاهش کارایی، احساس درماندگی، کاهش تعهد شغلی و کاهش رضایت شغلی؛ همگی از آثار سوء عدم تعادل بین کار و زندگی است.

3. استرس‌های محیط کار

قطعا هر کاری دارای بخش‌های استرس زا نیز هست. حال میزان این استرس در شغل‌های مختلف، متفاوت است. این لحظات نفس گیر بر روی روحیه فرد تاثیر منفی می‌گذارد. به خصوص زمانی که در بازه‌های زمانی کوتاه مدت اتفاق بیفتد و فرد زمان لازم برای بازسازی روحیه و تفکرات منفی خود را نداشته باشد. تحمل این فشارها به مرور سبب خستگی شدید و فرسودگی روانی در فرد می‌شود که سلامت روان او را تحت الشعاع قرار می‌دهد.

ممکن است مشکلات روحی و روانی با توجه به شخصیت فرد، سریع‌تر یا کندتر در افراد مختلف بروز کند. به همین علت، در محیط‌های کاری و همین طور بررسی‌های روانشناسی، پرسشنامه سلامت روان تدوین شده است که به کمک آن، بهداشت روانی و میزان سلامت روان فرد سنجیده می‌شود. در این صورت می‌توان فردی را که نیازمند کمک روانشناسی است، پیدا کرد و قبل از این که مشکل وی گسترده‌تر شود، به او کمک کرد.

پرسشنامه سنجش سلامت روان کارکنان

پرسشنامه‌های زیادی برای سنجش سلامت روان در دسترس است که معمولا محتوای آن‌ها در اکثر موارد مشابه است. یکی از رایج ترین پرسشنامه‌هایی که مورد استفاده قرار می‌گیرد، در ادامه مورد بررسی قرار می‌گیرد. با استفاده از این پرسشنامه می‌توان تا حد زیادی بر روی بهداشت روان خود و کارمندان واقف شد.

پاسخ به تست و امتیازات

1. اصلا : 0
2. کمتر از حد معمول : 1
3. در حد معمول : 2
4. بیشتر از حد معمول : 3

تحلیل تست سنجش سلامت روان

• در 13 سوال اول، هر چه نمره کمتری را کسب کنید، می‌توانید به سلامت روان خود اطمینان بیشتری داشته باشید.
• از سوال 14 تا 20 نیز در صورتی که نمره بیشتری را کسب کنید، سلامت روان شما بیشتر خواهد بود.
• از سوال 21 تا 26 نیز با افزایش امتیاز، بهداشت روانی در خطر خواهد بود.

در واقع در این گروه از پرسشنامه ها که امتیاز فرد اهمیت زیادی دارد و امتیاز بالا نشان دهنده بیماری روانی است، باید هرچه سریع‌تر برای کنترل و پیشگیری از اختلالات اقدام کرد.
همچنین برای این که بتوان سلامت کارکنان را به صورت دوره‌ای بررسی و مورد ارزیابی قرار داد، بهتر است در محیط‌های کاری، هر چند ماه یک بار، این پرسشنامه توسط اعضا تکمیل شده و از نظر روانشناسی مورد ارزیابی قرار گیرد.
در صورتی که اکثر کارمندان دچار مشکل بودند، باید محیط کاری را مورد بررسی قرار داد و مشکلات آن را حل کرد. این نقش خطیر بر عهده مدیران هر موسسه یا شرکت است تا با افزایش ارتقای کیفیت بهداشت روان کارمندان، راه رسیدن به اهداف سازمانی را هموار کنند. از این رو برای این منظور راهکارهایی وجود دارد که در ادامه به آنها می‌پردازیم.

راهکارهای بهبود و تقویت سلامت روان در محیط کار

بعد از این که بررسی‌های لازم از نظر روانشناسی و بهداشت روان بر روی سایر کارمندان انجام گرفت باید تمهیدانی نیز برای بهبود سلامت روان افراد در نظر گرفته شود. برخی از این توصیه‌ها برای مدیران و برخی برای کارمندان است.

1. ارتقای بهداشت روان توسط مدیران

مدیران می‌توانند با رویکردهایی به بهبود اوضاع روحی در محیط کار بپردازند که عبارتند از:

• اگر در کارهای مجموعه اختلال یا وقفه‌ای به وجود نمی‌آید. به کارکنان اجازه دهید تا در مواقع لزوم برای انجام اضافه کاری نه بگویند. می‌توانید افراد دیگری را جایگزین کنید یا برای اضافه کاری به صورت داوطلبانه افراد را در شغل‌های موردنیاز بگذارید؛
• کارهای اضافی را کم کنید تا فرآیندهای کاری بهبود پیدا کنند. اصلاح این فرایند سبب می‌شود تا کارها دوباره کاری نشوند. برای این منظور می‌توانید با کارمندان خود مشورت کنید.
• هیچ گاه کارمندان خود را بر سر دوراهی کار یا زندگی قرار ندهید! برای پیشرفت شغلی، نباید کارمندان مجبور باشند تا به خانواده خود فشار وارد کنند. همچنین برای تحصیل یا پیشرفت در سایر جنبه‌های زندگی، آن‌ها را تحت فشار قرار ندهید.
  مطمئن باشید اگر افراد در بخش‌های مورد علاقه خود محدود شوند، به سختی می‌توانند کار شما را با تعهد شغلی لازم انجام دهند. به مرور زمان نیز فشار کار و عدم دسترسی به موارد مورد علاقه‌شان، سبب فرسودگی شغلی و روحی شده و سلامت روان کارمندان را به خطر می‌اندازد.
• سعی کنید ماموریت‌های خارج از ساعت کار را به حداقل برسانید. به خصوص در مواردی که ماموریت‌ها بدون برنامه ریزی هستند.

2. ارتقای بهداشت روان در محیط کار توسط کارمندان

کارمندان قشر حساس در جامعه هستند. از این رو مشکلات مالی یا کاری و فشار مدیران ممکن است سبب شود تا از نظر روحی و روانی در معرض خطر بیشتری قرار گیرند. از این رو خود باید سعی کنند تا به فکر خود باشند. برخی از کارهایی که کارکنان باید برای بهبود سلامت روان خود انجام دهند، در زیر بررسی شده است.

• محترمانه نه بگویید.
  در صورتی که احساس می‌کنید درخواست‌های غیرمنطقی و خارج از توان و مسئولیت‌تان به شما می‌شود، محترمانه نه بگویید.
• کارهای خود را کمتر به خانه ببرید.
  در صورتی که مجبور هستید این کار را انجام دهید، برای آن زمان مناسبی قرار دهید. به عنوان مثال هنگامی‌که فرزندانتان مشغول انجام تکالیف یا خواب هستند.
• در ساعات کاری نیز به ذهن خود استراحت دهید.
  پس از یک ساعت کار کردن، حدود ده دقیقه استراحت کنید، نفس عمیق بکشید، از پشت میزتان بلند شوید و کمی راه بروید. می‌توانید با همکاران خوش برخورد و مثبت خود هم صحبت شوید تا روحیه تان را بازیابی کنید.

به عنوان یک کارمند باید بدانید که خودتان باید به فکر روحیه و سلامت روان خود باشید. در غیر این صورت هیچ کس نمی‌تواند شما را به نقطه ای که هدفتان است برساند و به مرور زمان ممکن است به بیماری روانی دچار شوید.

در پایان باید گفت...

می‌توان فشار و استرس محل کار را با روش‌های مختلف از خود دور کرد و با آن مقابله کرد، اما انتخاب شغل مورد علاقه و متناسب با مهارت‌ها و اهداف‌تان، قطعا استرس کمتری را برایتان به همراه خواهد داشت و تحمل فشار کاری آن به مراتب راحت‌تر خواهد بود. از این رو در صورتی که فکر می‌کنید، باید به ذنبال شغل مورد علاقه‌تان بروید، نگران نباشید، این امکان برای شما وجود دارد که بتوانید در سایت کارلیب شغلی مناسب پیدا کنید.

با ثبت نام در پلتفرم کاریابی و استخدام  آنلاین کارلیب و ارسال رزومه خود، مطمئنا شغلی مناسب در زمینه علایق و مهارت‌هایتان یافته و با آرامش خیال، سلامت روان خود را در محل کار تضمین خواهید نمود.