تفکر نقادانه یا انتقادی چیست؟ چه تاثیری در موفقیت کاری دارد؟

برای شما حتما پیش آمده که تصمیمی را عجولانه گرفته باشید و بعد از آن نیاز بوده که دوباره برگردید و آن را بازنگری کنید! بله این اتفاق برای همه ما و حتی برای افراد باتجربه نیز افتاده است، اما باید تا جایی که می‌شود در زمان تصمیم گیری از بروز  این گونه اشتباهات جلوگیری کرد.
چراکه جبران عواقب این گونه تصمیمات عجولانه، وقت زیادی را از شما می‌گیرد. حال برای آنکه در کمترین زمان، بهترین تصمیم را بگیریم باید بتوانیم از مهارت تفکر نقادانه بهره بگیریم.

تفکر نقادانه باعث می‌شود که در محل کار، تحصیل و هر جایی که نیاز به تصمیم گیری دارید، توجه شما به موضوعاتی باشد که ممکن است از چشمتان افتاده باشد. شاید بگویید مشغله مان زیاد است و فرصت فکر کردن به تمام مسائل را نداریم! خب قابل درک است، اما باید تاجایی که می‌توان از بروز مشکل جلوگیری کرد.
باید بتوان در کمترین زمان، بهترین تصمیم را گرفت و این مقصود فقط با داشتن مهارت تفکر انتقادی میسر می شود. اگر نگرش و تفکر انتقادی داشته باشید می توانید در بلند مدت با کسب مهارت لازم، سریعتر تصمیم درست را بگیرید و نتایج خوبی را بدست آورید.
البته زمانی که صحبت از این نوع مهارت می‌شود منظور تفکری است که از روی منطق باشد نه از روی احساسات.

حال سوال اینجاست که تفکر نقادانه به چه نگرشی می‌گویند؟ چه ویژگی‌ها و مزیت‌های دارد؟ چطور می‌توان تفکر انتقادی داشت؟ از این تفکر چگونه می‌توان در جهت پیشبرد اهداف و موفقیت شغلی بهره برد؟ آیا راهی برای آموختن آن وجود دارد؟

تفکر نقادانه چیست؟

شاید در نگاه اول تصوری که در ذهن از تفکر انتقادی نقش می‌بندد، چیزی شبیه به عیب جویی باشد! اما در حقیقت به معنای تفکر درست و عاقلانه برای تصمیم گیری جهت انجام کار یا بررسی عقیده‌ای است.

"فرانسیس بیکن"، فیلسوف و دانشمند قرن هفدهم میلادی، تفکر انتقادی را این گونه تعریف می‌کند:
«تفکر نقادانه به معنای گرایش به کنجکاوی، پذیرش غیرقطعی بودن نتایج، عادت به تفکر، بیان محترمانه و آرام نظر، آمادگی شنیدن تفکر جدید، با ملاحظه موضوعی را تعمیم دادن و پی بردن به ارتباط بین اتفاقات و همچنین دوری کردن از فریب دادن و فریب خوردن است.»

در واقع با تفکر نقادانه می‌توان مهارت‌های فکری را کسب کرد تا بتوان ادعاها و استدلال‌ها را بهتر ارزیابی کرد. با این مهارت می‌توان ادعاها را قبل از پذیرش با معیارهای معینی ارزیابی کرد و در مورد درست و غلط بودن آن تصمیم گرفت.

همان طور که گفته شد تفکر نقادانه نیاز به درست فکر کردن دارد. واقعیت این است که فکر کردن نیاز به تمرین و کسب مهارت دارد.
در واقع با تمرین استدلال می‌توان سطح عقلانیت را بالا برد. وقتی مهارت تفکر نقادانه داشته باشید در انجام تصمیم گیری بسیار توانا خواهید بود.

آثار شخصیتی تفکر نقادانه

در زیر به چند ویژگی شخصیتی که تفکر نقادانه در ما بوجود می‌آورد و همچنین باعث تقویت آن‌ها می‌شود، اشاره شده است.

• آشنایی با ساختار استدلال که شامل پیش فرض ها، مقدمه و نتایج است.
• نقاط قوت و ضعف یک استدلال را می‌توان تشخیص داد.
• می‌توان اشتباهات یک استدلال را شناسایی کرد.
• با مسائل می‌توان عاقلانه برخورد کرد و آن‌ها را حل کرد.
• می‌توان بخش‌های مختلف یک عقیده که شامل بخش اصلی و نظرات است را تشخیص داد.
• تصمیمات، باورها و ارزش‌ها را می‌توان مورد بررسی و داوری قرار داد.
• از نگرش سیاه و سفید یا صفر و یک خلاص می‌شوید و بهتر می‌توانید بخش‌های درست و غلط یک عقیده را تشخیص دهید.
• می‌توان از زاویه‌های مختلف در مورد یک موضوع اظهار نظر کرد.
• می‌توان حقیقت‌ها و برداشت‌ها را از هم تفکیک کرد.
• خطاهای شناختی ذهن را می‌توان شناسایی کرد و آن‌ها کنترل و کم کرد.

خطاهای شناختی

یکی از خطاهای شناختی را می‌توان جهت‌گیری ذهنی دانست. یعنی زمانی که موفقیتی را کسب می‌کنیم، آن را به خود نسبت می‌دهیم و زمانی که شکست می‌خوریم آن را به هر عامل خارجی غیر از خودمان نسبت می‌دهیم! و یا موفقیت‌های دیگران را در نتیجه عوامل خارجی می‌دانیم و شکست‌ها را نتیجه ضعف خودشان می‌بینیم! با تفکر نقادانه می‌توان از این خطاهای شناختی ذهنی جلوگیری کرد.

شاید در نگاه اول این مهارت آسان به نظر برسد، اما بیشتر افراد این مهارت را ندارند و تصمیمات اشتباه می‌گیرند. جالب است که مسئله تصمیم گیری درست مشکلی است که در همان سنین مدرسه شروع می‌شود. با این وجود فقط مطالب درسی به دانش آموزان تدریس و امتحان گرفته می شود و از مهارت تفکر انتقادی که بسیار در سرنوشت آن‌ها موثر است، هیچ امتحانی گرفته نمی شود!

تحقیقات نشان می‌دهد که کارفرمایان نیز به تاثیر تفکر نقادانه پی برده‌اند و به دنبال افرادی هستند که این مهارت را به صورت ذاتی داشته باشند. از طرفی تعداد افرادی که این مهارت را دارند، بسیار کم است. پس می‌توان با کسب این مهارت شانس خود را برای کسب موقعیت شغلی مناسب بالا برد.
سوال پیش می‌آید که آیا من که مهارت تفکر نقادانه ندارم، می‌توانم آن را تمرین کنم و یاد بگیرم؟ خب خبر خوب اینکه این تفکر آموختنی است. در ادامه با ما همراه باشید تا بتوانید با تمرین مهارت‌های گفته شده، در دسته افرادی باشید که می‌توانند در هر شرایطی تصمیم درست بگیرند.

آیا تفکر نقادانه آموختنی است؟

آیا تفکر نقادانه آموختنی است؟ پاسخ یک کلمه است: بله!
تفکر نقادانه یک مهارت است. این مهارت نیاز به تمرین دارد همانند وقتی که می‌خواهید رانندگی یاد بگیرید. هیچ کس با خواندن صدها کتاب آئین نامه، راننده نشده است. باید پشت فرمان نشست و تمرین کرد. بنابراین با تمرین می‌توانید استاد تفکر نقادانه شوید.

چه بسیار افرادی هستند که بسیاری از تئوری‌ها و جزئیات نظری تفکر نقادانه را می‌دانند. اما نمی توانند آن را در زندگی خود به کار گیرند.  پس تفکر نقادانه نیاز به تمرین مداوم دارد. می‌توان در طول زندگی مدام آن را تمرین کرد و مهارت خود را بهبود داد. اما چه اتفاقای در ذهن می‌افتد که می‌تواند تصمیم درست بگیرد؟ فرایند تفکر نقادانه چطور است؟ ادامه مقاله را بخوانید تا از مراحل آن آگاه شوید.

مراحل تفکر نقادانه

تفکر انتقادی به آسانی در یک مرحله اتفاق نمی‌افتد؛ نیاز به تحلیل و تحقیقات دقیق دارد. زیرا تفکر انتقادی با حل مشکلات از طریق فرایندهای منطقی و دانش مبتنی بر شواهد، سروکار دارد.
مانند هر روش علمی، تفکر انتقادی شامل مراحلی است. همین مراحل است که از بروز اشتباه در زمان تصمیم گیری جلوگیری می‌کنند.

تفکر انتقادی شامل چهار مرحله اصلی یعنی ارزیابی، تشخیص، طبقه بندی و استدلال است. بیایید جزئیات هر کدام را در ادامه با هم بررسی کنیم.

مرحله 1 - ارزیابی

این مرحله شامل به کارگیری منطق برای درک دقیق یک مسئله، قبل از ارائه راه حل برای آن است.

مرحله 2 - تشخیص

این مرحله شامل در نظر گرفتن نتایج احتمالی قبل از تصمیم گیری است.

مرحله 3 - طبقه بندی

این مرحله شامل در یک دسته قراردادن راه حل‌های مختلف بر اساس شباهت آن‌ها است؛ این کار را باید قبل از تصمیم گیری انجام داد.

مرحله 4 - استدلال

این مرحله شامل استفاده از منطق برای تصمیم گیری به جای احساس است.
حال با دانستن ماهیت تفکر نقادانه وقت آن رسیده است که اثرات کلیدی و اصلی تفکر نقادانه بر روی هر فرد را باهم بررسی کنیم.

مزایا و آثار تفکر نقادانه

1. استقلال ذهنی نتیجه تفکر نقادانه است؛

این مهارت به شما در شناخت توانایی هایتان کمک می‌کند و آن‌ها را تقویت می‌کند. تفکر نقادانه باعث می‌شود که تمام جوانب درونی و بیرونی مساله را مورد بررسی قرار دهید و براساس آن تصمیم گیری کنید. به طوری که به شما کمک می‌کند:

• بر روی شواهد و واقعیات تمرکز کنید.
• مانع از تصمیم گیری احساسی می شود.
• بدون هیچ غروری، می‌توانید توانایی‌های خود را بسنجید.
• پس از شناخت توانایی‌ها می‌توانید آن‌ها را تقویت کنید.

2. با تفکر انتقادی می‌توانید تصمیمات تیمی موفقی بگیرید؛

این را به خاطر داشته باشید که راه حل مشکل می‌تواند فراتر از چیزی باشد که به ذهن شما می‌رسد. وقتی که این واقعیت که در دل تفکر نقادانه است را بپذیرید، آنگاه می‌توانید در برابر مشکلات و مسائل به سخنان سایرین نیز گوش دهید و آنها را نیز در تصمیمات خود شریک کنید.
علاوه بر آن چون تمرکز شما بر روی واقعیات است نه احساسات و تکبر؛ بنابراین تعاملات شما با تیم بیشتر شده و شما به عنوان عضو با ارزش تیم شناخته می‌شوید.

3. باعث بهبود استدلال خلاقانه می‌شود؛

کسانی که به مهارت‌های تفکر نقادانه تسلط دارند، می‌توانند موضوعات بی ربط را به هم ارتباط داده و از آن‌ها به راه حل هایی خلاقانه‌ای برسند.
بنابراین این تفکر باعث می‌شود که موضوعات جدید را به درستی ارزیابی کرده و ارتباط بین موضوعات شناسایی شود و در نهایت به راه حلی موثر برسید.

4. می‌توانید استرس خود را مدیریت کنید؛

زمانی مهارت تفکر نقادانه در شما نهادینه شد، دیگر حواس شما بیشتر استدلال‌های عقلانی را می‌پذیرد تا استدلال‌های احساسی و بهتر از دیگران خواهید توانست استرس را مدیریت کنید.
برای آنکه بتوان در مواقع استرس زا و سخت، منطق را جایگزین احساسات کرد، باید تمرین کرد.  زمانی که به این مهارت دست پیدا کردید امتیازی را کسب کرده اید که کمتر کسی آن را دارد.

5. به موفقیت شغلی دست خواهید یافت؛

خوب است که هرفردی در کنار مدرک حرفه‌ای و دانشگاهی خود مهارت تفکر انتقادی را نیز در خود پرورش دهد.
البته نباید اینطور تصور شود که هر کسی که از دانشگاه فارغ التحصیل و وارد بازار کار شد، باید از روز اول این مهارت را داشته باشد. بلکه این مهارت با تمرین و در طول زمان بدست می‌آید. شما با تمرین می‌توانید مشکلات را ارزیابی کنید و برای آن‌ها راه‌حل‌های قابل اجرایی ارائه دهید تا موفقیت شغلی دست یابید.

6. مزایای تصمیم گیری‌های عاقلانه تیمی را مشاهده خواهید کرد؛

به شما توصیه می‌کنیم که برای تقویت تفکر نقادانه در تیم خود، سوالاتی از آن‌ها بپرسید تا میزان تفکر نقادانه را در آن‌ها بتوانید بسنجید.
سوالاتی مثل، بهترین تصمیمات را معمولا چگونه می‌گیرند؟ آیا تصمیمات براساس احساسات است یا براساس شناخت و شواهد موجود؟ اگر تصمیم خود را به فرد دیگری بگویند، آیا او نیز آن را تایید می‌کند؟ اگر خودشان را از تصمیم گرفته شده کنار بگذارند، آیا باز هم اجرای آن برای فرد دیگر توجیه دارد؟
پاسخ به این سوالات می‌تواند مسیر ذهنی و تصمیم گیری هم تیمی خود را بسنجید.

7. تفکر نقادانه سبب صرفه‌جویی در وقت و هزینه می‌شود؛

در طول 24 ساعت شبانه روز خبرها و حقایق بسیاری در بیرون از محیط کار به وقوع می‌پیوندد. همین انبوه خبرها و اتفاقات باعث می‌شود که ذهن شما لبریز شود و باعث می شود که خیلی زود عصبانی شوید و تصمیمات عجولانه بگیرید.
پس این عوامل بیرونی برروی تصمیم گیری در کسب و کار شما تأثیر می‌گذارد که با تفکر نقادانه می توانید از وقوع آن ها جلوگیری کنید. زمانی به اهمیت تفکر انتقادی پی خواهید برد که این اشتباهات برای شما گران تمام شود.

8. سبب مشارکت بهتر با دیگران در بحث‌ها می؛شود؛

تفکر انتقادی باعث می‌شود که فرد نه تنها متفکر بهتری باشد؛ بلکه حتی بهتر می‌تواند با دیگران ارتباط برقرار کند. زمانی که بتوانید شفاف فکر کنید و مواضع خود را بیان کنید، آن گاه می‌توانید افراد را بهتر در بحث شرکت دهید.

فرآیندهای تفکر انتقادی نیاز به آموزش دارد و اجرای آن‌ها نیز به زمان و حوصله نیاز دارد. این مهارت‌ها بهتر است در زمان آرامش که شرایط با ثباتی دارید، کسب شوند.
چراکه باید بتوانید در مواقع ضروری با کمک این مهارت‌ها تصمیمات درست بگیرید. بنابراین قبل از آنکه در چنین شرایطی گیر کنید، بهتر است آموزش تفکر انتقادی را شروع کنید.
اگر این آموزش را برای کارمندان خود آغاز کنید، در زمان بروز بحران برای سازمان، کارمندان آمادگی خوبی خواهند داشت. در این صورت است که تاثیر تفکر انتقادی خود به خود آشکار می‌شود.

9. تفکر انتقادی باعث فضیلت فکری و اخلاقی می‌شود؛

تفکر انتقادی نه تنها باعث اثرات مثبت اجتماعی می‌شود، بلکه باعث بعضی از فضیلت‌های شخصی و فکری نیز خواهد شد. در ادامه به مهم ترین آن‌ها اشاره شده است.

فروتنی و تواضع فکری:

این افراد آگاه هستند که بسیاری از مسائل را نمی دانند. به این معنا که می‌دانند دانش و اطلاعات آنها محدود است.

شجاعت فکری:

توانایی مواجه با باورها و دیدگاه ها منفی را دارند. بسیاری از باورها هستند که ما آنها را خطرناک و پوچ می‌دانیم، در حالی که از نظر عقلانی موجه هستند.
از طرفی، بسیاری از باورهای کنونی ما کاذب و گمراه‌کننده هستند. بنابراین با دانستن این حقایق می‌توان به شهامت فکری نزدیک شد.

همدلی با دیدگاه‌های مختلف:

می‌توان از قوه تخیل استفاده کرد و خود را جای دیگران گذاشت تا بهتر بتوان آن‌ها را درک کرد. البته به این معنا نیست که نظراتشان را بپذیریم؛ بلکه مقصود این است که دیگر خودمحور نباشیم و فقط باورهای خودمان را حقیقت نپنداریم.

استقلال فکری:

یعنی کنترل باور، ارزش و استدلال خود را در دست خود بگیریم. یکی از اهداف تفکر انتقادی در دست گرفتن اختیار فکر کردن است. باید فرد بتواند به درستی جای خودش تصمیم بگیرد.

پشتکار فکری:

برای آنکه به بینشی عمیق دست پیدا کنید باید با پرسش‌ها و ابهامات زیادی مواجه شوید که شاید هیچ گاه برایشان پاسخی پیدا نکنید. پس باید وقت و انرژی گذاشت تا ابهامات را برطرف کرد. همین تلاش باعث پشتکار فکری می‌شود.

اطمینان به عقل و پایبندی به دلایل:

باید نیروی عقلانی پرورش پیدا کند تا بتوانید نتایج درست را پیدا کنید. هر فردی با پرورش عقل خود می‌تواند با منطق و منسجم فکر کند و می‌تواند دیگران را متقاعد کند.

انصاف فکری:

فرد با تمام دیدگاهها، منصفانه و عادلانه رفتار می‌کند. به طوری که دیگر تحت تاثیر احساسات و منافع شخصی قرار نمی گیرد.

حال که به اهمیت و تاثیرات تفکر انتقادی پی بردیم. وقت آن رسیده است تا این تفکر را در محیط کار نیز آموزش دهیم. با ما همراه باشید تا هرآنچه که نیاز است در مورد آموزش تفکر انتقادی بدانید را با شما در میان بگذاریم.

استراتژی آموزش تفکر انتقادی در محیط کار

همان طور که گفته شد تفکر انتقادی مهارتی آموزش پذیر است. درست است که جزء دسته مهارت‌های نرم به حساب می‌آید، اما خبر خوب آنکه کاملا قابل آموزش و تمرین است.
برای آنکه این تفکر را در سازمان خود آموزش دهید، بهتر است از جاهایی آغاز کنید که می‌دانید در آنجا تفکر انتقادی جایی ندارد.

اگر مرتباً در یک بخش از سازمان شما اشتباهاتی رخ می‌دهد، بهتر است که بررسی کنید آیا این مسئله به دلیل عدم وجود تفکر انتقادی است یا به دلیل تصمیمات اشتباه یک کارمند یا گروهی از کارمندان است. سپس، با توجه به نتیجه بدست آمده می‌توان تجزیه و تحلیل کرد که چه نوع آموزش، مربیگری یا برنامه کاری مناسب سازمان شما است.
می‌توان با تمرین تفکر انتقادی به عنوان مهارتی برای رفع مشکلات کوچکتر شروع کرد و سپس آن را به سمت چالش‌های بزرگتر در محل کار پیش برد.

تفکر مستقل و تاملی از تاثیرات تفکر انتقادی است. همان طور که گفته شد، در تفکر انتقادی مشکلات و فرضیات براساس شواهد استدلال می‌شوند.
یعنی حل مشکلات به روشی فرآیند محور انجام می‌شود که از دانش و خرده شواهد موجود استفاده می‌کند. در دنیای تجارت، چنین مهارت‌هایی به شما کمک می‌کند تا در وقت و پول صرفه جویی کنید.

تفکر انتقادی علاوه بر صرفه جویی در منابع کسب و کار، می‌تواند مهارت‌های دیگری مانند خلاقیت، توانایی تحلیل، توانایی برقراری ارتباط، افزایش هوش هیجانی و توانایی حل مشکلات که لازمه محیط کاری هستند را نیز پرورش دهد.

حال که با استراتژی آموزش تفکر انتقادی در محیط کار آشنا شدیم. بهتر است برویم سراغ بررسی میزان اهمیت آن در پیشبرد کسب وکار. اینکه آیا تاثیری هم در موفقیت کسب و کارمان خواهد داشت؟ با ما همراه باشید.

اهمیت اجرای موفقیت‌آمیز تفکر نقادانه در محل کار

آموزش تفکر انتقادی به کارمندان در محل کار این امکان را می‌دهد که از این مهارت در زمان وقوع بحران و حتی در کارهای روزمره بهره بگیرند.
به عنوان مثال، اگر مشتری از سرویس دهی و یا غذای رستوران ناراضی باشد، مدیرداخلی می‌تواند از تفکر انتقادی خود بهره بگیرد و پیش غذا را رایگان یا با تخفیف به مشتری بدهد.
بنابراین با کمک تفکر انتقادی راه حلی برای این مشکل پیدا کرده است. این راهکار باعث می‌شود که بتوان مشتری‌های بدقلق را نیز نگه داشت؛ البته نیاز به هزینه‌های زیاد برای بازاریابی و حفظ مشتری نیز خواهد داشت.

مفهوم تفکر انتقادی در ساختارهای متفاوت تجاری و سازمانی قابل اجرا است. مثال رستوران تاثیر تفکر انتقادی بر موفقیت کسب و کار را بیان می‌کند.
همچنین باید از شاخص‌های فقدان چنین مهارت هایی آگاهی داشت. سازمانهایی که استراتژی خود را به سرعت تغییر می‌دهند و از یک مرحله به سرعت مرحله دیگر می‌روند، احتمالاً تفکر انتقادی ندارند. حتی شرکت هایی که ایده‌های خوبی دارند اما تفکر انتقادی ندارند، اجرای همان ایده‌های عالی برایشان مشکل آفرین خواهد بود.

تاکنون باید به حیاتی بودن این مهارت در پیشرفت شغلی و زندگی پی برده باشید. حال که تصمیم گرفته‌اید که این مهارت را در خود پرورش دهید، حتما برایتان سوال پیش آمده که چه کتاب‌هایی برای آموختن تفکر انتقادی وجود دارد؟ از چه منابعی می‌توانم استفاده کنم؟ با ما همراه باشید تا چند منبع فارسی را در ادامه به شما معرفی کنیم.

منابع آموزش تفکر انتقادی

در این مقاله به معرفی و چرایی اهمیت تفکر انتقادی پرداختیم. حال برای تقویت این مهارت‌ها نیاز به مطالعه و تمرین دارید. خبرخوش اینکه در سال‌های اخیر کتاب‌های ارزشمند زیادی در این زمینه به فارسی ترجمه و تالیف شده اند که در ادامه مهم ترین منابع را معرفی کرده ایم.

کتاب "هنر شفاف اندیشیدن"

این کتاب اثر رولف دوبلی است که نشر چشمه آن را با ترجمه عادل فردوسی پور و بهزاد توکلی به چاپ رسانیده است.

کتاب "راهنمای تفکر نقادانه (پرسیدن سوال‌های بجا)"

به نویسندگی نیل بروان و استوارت ام. کیلی از انتشارات مینو به چاپ رسیده است. این اثر با ترجمه کوروش کامیاب در دسترس است.

کتاب "تفکر نقاد"

این کتاب اثر ریچارد پارکر است که با ترجمه دکتر اکبر سلطانی و مریم آقازاده به چاپ رسیده است.

با "تفکر نقادانه" به فردی موفق در کسب و کار خود تبدیل شوید.

تفکر انتقادی به معنای تصمیم گیری بدون درنظر گرفتن احساسات و براساس عقل و منطق است. بنابراین با یادگیری و تمرین این مهارت می‌توان بهترین تصمیمات را گرفت. این تفکر علاوه بر کمک برای رسیدن به بهترین پاسخ، می‌تواند بهترین راه حل را نیز به ما نشان دهد. تفکر نقادانه به ما شخصیت و هویتی می‌دهد که می‌توانیم به آن افتخار کنیم. پس تفکر انتقادی را به خاطر خودمان و به خاطر اجتماعی که در آن زندگی می‌کنیم، باید یاد بگیریم.

توصیه کارلیب به شما که می‌خواهید فردی موفق و موثر در کسب و کار خود باشید این است که این مهارت را در زندگی روزمره خود تمرین کنید تا بتوانید در مواقع بحران و ضروری به درستی از آن استفاده کنید.