قرارداد کار بین کارگر و کارفرما چگونه تنظیم می‌شود؟

یکی از مهم‌ترین نکاتی که در حوزه اشتغال باید به آن پرداخت، قرارداد کار است، عقد یک قرارداد کار رسمی و استاندارد در زمان شروع به کار، هم برای کارفرما و هم برای کارمند از ملزومات است و برای هر دو طرف مزایایی به همراه خواهد داشت. مفادی که وزارت کار با عنوان قانون کار مشخص می‌کند باید در قرارداد کار بین کارگر و کارفرما لحاظ شود.
قرارداد کار یکی از مهم‌ترین بخش‌های قانون کار است و تنظیم دقیق و قانونی آن بسیار مهم است. در این مقاله به تفصیل در مورد قرارداد کار، مفادی که در آن باید وارد شود، انواع قرارداد کار و در واقع صفر تا صد تهیه و اجرای یک قرارداد خواهیم پرداخت.

قرارداد کار چیست؟

همانطور که اشاره کردیم در بسیاری از واحدهای صنفی قرارداد کاری متناسب با قوانین کار نگاشته نمی‌شود، به همین دلیل عدم آگاهی داشتن و عمل نکردن به قوانین کار، باعث آسیب‌های اقتصادی و جرائم سنگین برای کارگر و کارفرما می‌شود.

برای این که از رخ دادن اختلافات کاری جلوگیری شود، بهتر است نحوه تنظیم قرارداد کار را بدانید. در ابتدا باید بدانیم که قرارداد‌کار چیست؟ و با ماهیت اصلی آن آشنا شویم.

با استناد به ماده 7 قانون کار، قرارداد‌کار "عبارتند از یک قرارداد کتبی یا شفاهی که به موجب آن کارگر در قبال دریافت حقوق، کاری را برای مدتی مشخص به صورت موقت، تماو وقت و یا پاره وقت برای کارفرما انجام می‌دهد."

ویژگی‌های قرارداد کار رسمی

قرارداد کاری رسمی حاوی نکات و ویژگی‌هایی است که به این شرح زیر می‌باشد:

معین بودن قرارداد کار:

این به آن معنا است که در این قرارداد قانونی است و برای آن قواعد و مقررات مشخصی در نظر گرفته می‌شود.

رضایی بودن قرارداد کار:

یعنی برای عقد قرارداد کاری نیاز به تشریفات مخصوصی نیست، می‌توان آن را به صورت کتبی یا شفاهی منعقد کرد.

معوض بودن قرارداد:

به آن معنا است که کارگر در قبال انجام کار مشخصی حقوق دریافت می‌کند و کارفرما در ازای کاری که شخصی برای او انجام می‌دهد به او مزد پرداخت می‌کند.

آمره بودن قرارداد:

به آن معنا که در قرارداد نمی‌توان برای کارگر مزایایی کمتر از آنچه در قانون کار در نظر گرفته شده است تعیین کرد، مگر در مواردی که خود قانون‌گذار اجازه داده است.

نکات مهم برای رسمیت بخشی به قرارداد کاری

برای انکه قرارداد کاری جنبه رسمی و استاندارد داشته باشد که ضمن رعایت نکات بالا، موارد زیر حتما در آن لحاظ شده باشد:

1. وظیفه کاری کارگر یا کارمند
2. ساعات کار، تعطیلات و مرخصی‌ها مطابق با قانون وزارت کار
3. محل انجام کار
4. تاریخ انعقاد قرارداد
5. مدت زمان قرارداد (درصورتی که قرارداد کار برای یک مدت معین یا موقت باشد.)
6. موارد مهمی که عرف و عادت شغلی یا مسائل کاری ایجاب می‌کند و طرفین در مورد آن توافق می‌کنند.
7. شرایط و نحوه‌فسخ قرارداد کار

اگر می‌خواهید یک قرارداد کاملا کاربردی و استاندارد داشته باشید، بهتر است به جای قراردادهای زبانی یا شفاهی، قرارداد کتبی داشته باشید، اگرچه قرادادهای شفاهی هم معتبر هستند و با توجه به تعریفی که ارائه کردیم، در صورتی که موارد ذکر شده در آن رعایت شده باشد، اعتبار لازم را دارد، اما قراردادهای کتبی معمولا از استناد و کاربرد بیشتری برخوردار هستند.

انواع قرارداد کار

انواع قرارداد کاری در قانون کار شامل سه نوع مختلف است که در این بخش به تفصیل به آن‌ها خواهیم پرداخت. این قراردادها شامل:

1. قرارداد کار دائمی
2. قرارداد ‌کار موقت
3. قرارداد ‌کار معین

1. قراداد کار دائمی

قراداد کار غیرموقت، یا قراداد کار دائمی قراردادی است که در آن به مدتی به عنوان زمان اجرای قراداد اشاره نشده است، باید بگوییم این نوع قرارداد بهترین شکل قراداد کاری برای کارگران است.
در واقع با عقد این نوع قرارداد، کارگر از مزایای یک شغل ثابت برخوردار می‌شود، زیرا با افزایش تعداد سنوات کاری، مزایایی از جمله سنوات و بیمه افزایش خواهند یافت، ضمن این که بعد از بازنشستگی نیز می‌تواند از مزایای صندوق بیمه تامین اجتماعی از جمله مستمری و از کارافتادگی و بیمه بیکاری استفاده کند.

2. قرارداد کار موقت

یکی از انواع قراردادهای کاری، قرارداد موقت است، در قراردادهای موقت معمولا ماهیت شغل، جنبه غیرمستمر و موقتی دارد، بنابراین از این شکل قرارداد به‌عنوان قرارداد دوره‌ای استفاده می‌شود، اما برای این که در این نوع قراردادها حقی از کارفرما یا کارگر ضایع نشود قانون کار مواردی را در نظر گرفته است.
برای مثال در تبصره 1 ماده 7 قانون کار آمده است که "حداکثر مدت موقت برای کارهایی که طبیعت آنها جنبه غیر مستمر دارد توسط وزارت کار و امور اجتماعی تهیه و به تصویب هیات وزیران خواهد رسید" این قانون از وقوع قراردادهایی که به ضرر کارگر است جلوگیری می‌کند. باید توجه داشت در صورتی که ماهیت شغل جنبه مستمر داشته باشد و در قرارداد تاریخی ذکر نشده باشد، آن قرارداد دائمی تلقی خواهد شد.

یکی از زیرمجموعه‌های قرارداد کار موقت، قرارداد آزمایشی است، که در آن‌ها طبق توافق میان کارگر و کارفرما در یک مدت زمان معین، کارگر به صورت آزمایشی مشغول به کار می‌شود که طبق قانون وزارت کار مدت زمان این قراردادها نمی‌تواند کمتر از 3 ماه باشد. از طرفی در قراردادهای موقت و آزمایشی هیچ یک از طرفین قرارداد به تنهایی حق فسخ آن را ندارند.

3. قرارداد کار معین

از نام این نوع قرارداد مشخص است که برای انجام یک کار معین منعقد می‌شوند.
برای مثال یک کارفرما تمام وسایل و شرایط لازم برای انجام کار مشخصی را برای کارگر فراهم کرده و در ازای انجام کار به او مزد می‌دهد، در قراردادهای معین، اگر شغل معین بیش از یک سال ادامه پیدا کند، چه به صورت متوالی و چه متناوب، کارفرما موظف است که در ازای هر سال سابقه کار، براساس آخرین حقوق دریافتی کارگر، مبلغی معادل یک ماه حقوق را به عنوان مزایای پایان کار به او پرداخت کند. این قرارداد نیز همانند قرارداد موقت اجازه فسخ یک‌طرفه قرارداد را به هیچ یک از طرفین نمی‌دهد.

نحوه نوشتن و عقد قرارداد کاری

در صورتی که قرارداد کتبی منعقد شود، متن قرارداد در چهار نسخه تهیه می‌شود که یک نسخه به اداره کار محل، یک نسخه برای کارگر، یک نسخه برای کارفرما و نسخه آخر در صورت وجود شورای اسلامی کار نزد آن واحد و در کارگاه‌های فاقد شورا در اختیار نماینده کارگران قرار می‌گیرد، معمولا در قراردادهای آزمایشی باید مدت کار به وضوح مشخص باشد، این زمان طبق قانون کار برای کارگران ساده یک ماه و برای کارگران ماهر و دارای تخصص سه ماه می‌باشد.

توجه داشته باشید که در صورتی که مدت زمان اجرای قرارداد در آن ذکر نشود، در مورد مشاغلی که ماهیت مستمر دارند این قرارداد دائمی تلقی خواهد شد، این مسئله در زمان بروز اشکال و یا اختلاف میان کارگر و کارفرما با توجه به ماهیت شغل توسط مراجع حل اختلاف مشخص خواهد شد. بنابراین باید بدانید که چگونه و در چه شرایطی می‌توان از کارفرما شکایت کرد؟

نکات مهم در عقد قرارداد کاری

1. قرارداد باید کتبی باشد؛

اگرچه طبق ماده 7 قانون کار، قراردادهای شفاهی هم معتبر هستند، اما پیشنهاد اکید می‌کنیم که حتما قرارداد کتبی منعقد کنید، در صورت بروز اختلاف بین طرفین و حوادث جرحی و فوتی، اثبات مفاد قرارداد به عهده کارفرما خواهد بود.

2. عنوان قرارداد را ذکر کنید؛

در روابط کارگری و کارفرمایی همیشه قانون کار حکمفرما خواهد بود، کارفرما باید تمام حداقل‌های حقوقی که قانون کار برای کارگرها در نظر می‌گیرد، رعایت کند، توجه داشته باشید که صرف تغییر عنوان قرارداد مسئولیت‌های کارفرما کاسته نخواهد شد.

3. شروط خلاف قوانین آمره نافذ نخواهد بود؛

هرگونه شرطی که خلاف قانون کار باشد، باعث بی اثر شدن قرارداد خواهد بود.
برای مثال تعیین ساعت کاری بیش از 44 ساعت در هفته، توافق برای عدم بیمه کارگر، توافق حقوق و مزایای کمتر از قانون کار و عدم تعلق سنوات و عیدی به کارگر، در صورت عدم رعایت و به کار بردن این شروط در قرارداد، هنگام بروز اختلاف، مراجع ذی‌صلاح حل اختلاف وزارت کار رای را به نفع کارگر صادر می‌کنند.

4. حداقل محتوای قرارداد را حتما ذکر کنید؛

طبق ماده 10 قانون کار حداقل مواردی که در ادامه می‌آید باید در قرارداد ذکر شود:

• نوع کار:
  عنوان شغلی کارگر یا کارمند باید حتما در قرارداد ذکر شود.
• حق‌السعی:
  مبلغ حقوق و مزایا باید به تفکیک ذکر شود، حقوق پایه، سنوات، بن مسکن، خواروبار و حق اولاد، پاداش‌ها و... از آن جمله است.
• ساعات کاری:
  ساعت کاری روزانه و هفتگی در قرارداد کار باید به تفکیک مشخص شود. مثلا ساعت کاری از شنبه تا چهارشنبه 9 الی 18 و پنجشنبه 9 الی 13

5. تعیین امضا، شهود و فسخ قرارداد؛

تمام صفحات قرارداد توسط طرفین امضا می‌شود و دو شاهد نیز باید قرارداد را امضا کرده و به آن رسمیت ببخشند، طبق تبصره ماده 10 قانون کار در مواردی که قرارداد کتبی بین کارفرما و کارگر منعقد می‌شود باید 4 نسخه از آن تهیه شود. اما از آنجایی که این ماده قانونی ضمانت اجرایی ندارد معمولا قرارداد در دو نسخه تهیه شده و یکی نزد کارفرما و دیگری نزد کارگر باقی می‌ماند.

مواردی سبب ابطال و فسخ قرارداد کار می‌شود؟

در سه صورت قرارداد کار منعقد شده بین کارگر و کارفرما باطل خواهد شد:

1. عدم مشروعیت موارد قرارداد
2. عدم مشخص بودن موضوع قرارداد
3. ممنوعیت قانونی و شرعی موارد مورد توافق طرفین قرارداد

مواردی که سبب فسخ و خاتمه قرارداد کاری می‌شود

این موارد نیز باعث خاتمه قرارداد کاری می‌شوند و در صورت بروز هریک از این موارد، قرارداد کار طبق قانون وزارت کار مختومه خواهد بود:

1. فوت کارگر
2. بازنشستگی کارگر
3. از کارافتادگی کارگر (در این مورد کمیسیون پزشکی تامین اجتماعی باید تایید کند که کارگر بیش از 66 درصد توانایی جسمی خود برای کار را از دست داده است.)
4. انقضای مدت زمان قرارداد کار در قراردادهای کاری موقت و عدم تجدید آن‌ها
5. پایان کار در قراردادهایی که به صورت پروژه‌ای و مربوط به کارهای معین است
6. استعفای کارگر (این مورد مخصوص قراردادهای غیرموقت است و کارگری که قصد استعفا دارد باید آن را کتبا به کارفرما اعلام کند و بعد از آن نیز یک ماه به کار خود ادامه دهد)
7. اخراج کارگر
8. فسخ قرارداد با توجه به شکلی که در متن قرارداد پیش‌بینی شده باشد.
9. تعدیل نیروی انسانی (این مورد خاص شرکت‌های صنعتی است و مطابق با بند "ح" الحاقی سال 1387 به ماده 21 قانون کار که در ادامه به آن خواهیم پرداخت، خواهد بود.)

قوانین مربوط به فسخ انواع قرارداد

در سال 1387 به موجب بند ماده 8 قانون وزارت کار، رفع برخی از موانع تولید و سرمایه‌گذاری صنعتی، برای طرفین قرارداد‌کار امکان حق فسخ قرارداد در کار پیش‌بینی شد.
این بند در حالی به قانون فسخ قرارداد اضافه شد که سابق بر این، طرفین قرارداد حق فسخ نداشتند و با توجه به آمره بودن قرارداد در صورتی که حق فسخی هم در نظر گرفته می‌شد، جنبه قانونی نداشت.

فسخ قرارداد به آن معنا است که کارگر یا کارفرما می‌توانند در انواع قراردادهای کاری، شرایط خاصی را در نظر بگیرند، مثل عدم رضایت کارفرما از عملکرد کارگر یا بالعکس، در این مورد، در صورت حصول شرایط قرارداد کار فسخ می‌شود.
نحوه فسخ قرارداد نیز اعلام اراده فسخ کننده به طرف مقابل است و بر اساس قانون قراردادهای کاری، در این صورت از تاریخ ابلاغ اراده بر فسخ، آثار حقوقی فسخ قرارداد، جاری می‌شود.

آگاهی از قوانین قرارداد کار؛ تضمین اطمینان خاطر و امنیت شغلی

با مطالعه این مقاله متوجه شدید که قرارداد کار چگونه باید تنظیم شود، با انواع قراردادهای کاری و قانون کار در آن‌ها آشنا شدید و نمونه متن قرارداد کارمند و مفاد آن را شناختید و همچنین با مفاد قرارداد بین کارگر و کارفرما آشنایی پیدا کردید، به این ترتیب برای شروع کار یا استخدام کارمند و کارگر دیگر نگرانی نخواهید داشت.
توجه داشته باشید که قراردادهای رسمی که مطابق با قوانین کار باشند، سبب پیشگیری از بسیاری دعاوی و اختلافات بین کارگر و کارفرما در آینده خواهد بود.

در کارلیب سعی کرده‌ایم کارجو و کارفرما را با قوانین و مسائل حقوقی تعیین شده از سوی وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی آشنا کرده و بستری فراهم کنیم تا طرفین قراردادهای کاری با مشکلات کمتری مواجه شوند. برای مطالعه سایر مطالب به وبلاگ کارلیب مراجعه نمایید.