شاخص بازگشت سرمایه (ROI) چیست؟ و چگونه محاسبه می‌شود؟

برای موفقیت در کسب و کار، به ویژه در کسب و کارهای نوپا و حساس، شناخت اصول و قوانین دنیای اقتصاد یکی از مهم‌ترین فاکتورها است. نرخ بازگشت سرمایه (ROI) یکی از اصولی است که شناخت دقیق آن و درک مفهومی این اصطلاح می‌تواند شما را در مسیر موفقیت قرار دهد. در این مقاله قصد داریم شما را با شاخص بازگشت سرمایه، فرمول محاسبه آن و همچنین نکات مهم مربوط به این فاکتور مهم دنیای کسب و کار آشنا کنیم.

شاخص بازگشت سرمایه (ROI) چیست؟

نرخ بازگشت سرمایه یا «ROI» مخفف کلمه لاتین "Return Of Investmet" است. این اصطلاح کلیدی و کاربردی دنیای کسب و کار یک معیار بسیار مهم برای ارزیابی نتایج حاصل از سرمایه‌گذاری است. در واقع این فاکتور، نرخ میان سود خالص و هزینه سرمایه‌گذاری است.
زمانی که گفته می‌شود «ROI» بالا است به این معناست که سرمایه‌گذاری نسبت به هزینه‌ای که داشته، سود بالایی کسب کرده است. از این شاخص به عنوان یک معیار عملکردی برای بررسی نتیجه حاصل از سرمایه‌گذاری در یک بخش و یا مقایسه میان سرمایه‌گذاری‌ها در بخش‌های مختلف صورت می‌گیرد.

معیار بازگشت سرمایه از طریق یک فرمولاسیون ریاضی قابل محاسبه است و می‌توان گفت این رقم کارایی‌های بسیاری دارد که در بخش‌های بعدی به آن‌ها خواهیم پرداخت.
معمولا شاخص بازگشت سرمایه در زبان اقتصاد میزان نسبت سود به سرمایه تعریف می‌شود در حالی که می‌توان در کنار برخی اهداف دیگر سازمانی مثل کسب سهمیه بازار، آماده‌سازی کسب و کار برای فروش یا پی‌ریزی زیرساخت این شاخص را معیاری برای رسیدن به این اهداف توصیف کرد.

اهمیت شاخص بازگشت سرمایه

باید بگوییم نرخ بازگشت سرمایه، شاخصی است که مشخص می‌کند، چند درصد از سرمایه‌گذاری انجام گرفته برای کسب و کار سودآور بوده است، خروجی این شاخص همیشه به صورت درصدی محاسبه می‌شود، به این ترتیب می‌توان به بررسی و مقایسه میان سرمایه‌گذاری‌های مختلف پرداخت.

با استفاده از شاخص «ROI» شما می‌توانید نسبت زمانی که روی یک سرمایه‌گذاری یا انجام پروژه هزینه کرده‌اید، به درآمدی که از این راه حاصل شده است محاسبه کنید.
برای مثال فرض کنید که شرکت شما در مدت زمان دو ماه 350 ساعت برای انجام یک پروژه زمان صرف کرده است، درآمد حاصل از انجام این پروژه نیز 2000 است، بنابراین شاخص «ROI» این پروژه 5.7 می‌باشد، شما می‌توانید با قیاس این مقدار از نرخ بازگشت سرمایه نسبت به پروژه‌های دیگری که در دست دارید، بررسی کنید که آیا زمانی که صرف انجام این کار کرده‌اید برایتان به صرفه بوده است یا خیر.
همچنین این امکان برای شما وجود دارد که میزان هزینه‌ای که برای تبلیغات محصول یا خدمات شرکت خود، صرف کرده‌اید نسبت به سودی که این کار برای شما داشته است محاسبه کرده و آنالیز کنید که تبلیغات تا چه اندازه برای شما سودمند بوده است.
در نتیجه استفاده از این فرمول محاسباتی از آن جهت اهمیت دارد که مشخص می‌کند، فعالیت، سرمایه‌گذاری و تبلیغاتی که در حال انجام آن هستید تا چه اندازه موثر و سودمند خواهد بود.

محاسبه شاخص بازگشت سرمایه

معمولا برای محاسبه این شاخص از فرمول سود خالص تقسیم بر هزینه کلی سرمایه‌گذاری استفاده می‌شود. یک مثال ساده می‌زنیم:

فرض کنید شخصی برای راه‌اندازی کسب و کار نوپای خود 100 دلار سرمایه‌گذاری کرده است، 20 دلار نیز برای تبلیغات و بررسی هزینه کرده است. به این ترتیب هزینه کل سرمایه‌گذاری تا آن لحظه 120 دلار می‌شود.
به این ترتیب اگر فرض کنیم که این شرکت 300 دلار درآمد داشته باشد و 100 دلار نیز هزینه کارکنان و فروشندگان آن باشد، این شرکت حدودا 180 دلار سود خالص کسب کرده است.
در این صورت شاخص بازگشت سرمایه عددی است که از تقسیم 180 دلار سود خالص بر 120 دلار هزینه کلی بدست می‌آید که برابر با 1.5 است. که برای بدست آوردن درصد شاخص بازگشت سرمایه این عدد در 100 ضرب خواهد شد که نتیجه 150% است.

کاربرد محاسبه شاخص بازگشت سرمایه

از اندازه‌گیری این شاخص برای ارزیابی و بررسی سوددهی انواع سرمایه‌گذاری‌ها استفاده می‌شود. معمولا کسب و کارها از این محاسبات برای آنالیز سرمایه‌گذاری‌های بالقوه یا نتیجه سرمایه‌گذاری‌های قبلی استفاده می‌کنند.
این فرمول را می‌توان برای آنالیز عملکرد انواع سرمایه‌گذاری مورد استفاده قرار داد، از جمله خرید و فروش سهام یا معاملات مالی هرچند در کسب و کارهای کوچک.
محاسبه نرخ بازگشت سرمایه عملکردهای متنوعی دارد و می‌تواند در زمینه‌های مختلف اقتصادی مورد استفاده قرار گیرد، برای مثال ارزیابی بازگشت سرمایه‌ها در سرمایه‌گذاری‌های بورسی یا بررسی عملکرد سهام و یا حتی نرخ بازگشت دارایی‌هایی مثل املاک و مستقلات می‌تواند از این فرمول برای آنالیز استفاده کند.

تحلیل نتایج شاخص بازگشت سرمایه

برای این که بررسی نتایج حاصل از انجام محاسبه نرخ بازگشت سرمایه، دقیق‌تر باشد، می‌توانید عدد به دست آمده را در فاصله زمانی بین آغاز سرمایه‌گذاری تا بازگشت سرمایه تقسیم کرده و به این ترتیب نتیجه دقیق‌تری داشته باشید.
هرچه نرخ بازگشت سرمایه در انجام محاسبات به روش‌های گوناگون عدد بزرگتری باشد، نشان از سوددهی بیشتر و هرچه عدد کوچکتر بوده و یا منفی باشد، به منزله ضرردهی یا از دست‌دادن سرمایه در پروژه یا سرمایه‌گذاری مورد نظر شما خواهد بود.

مزایای محاسبه نرخ بازگشت سرمایه

باید گفت مهم‌ترین مزیت نرخ بازگشت سرمایه، سادگی محاسباتی آن است.
همچنین درک این مفهوم نیز بسیار ساده بوده و نیاز به فرمولاسیون پیچیده‌ای ندارد، یکی دیگر از مزایای این روش محاسباتی این است که از نسبت دو عدد به دست می‌آید.
بنابراین واحد پولی کشورهای مختلف در استفاده از این فرمول نقشی در نتیجه نهایی ندارند و می‌توان آن را در هرکجای دنیا مورد استفاده قرار داد.
این شاخص با وجود سادگی که در محاسبات دارد، یکی از کارآمدترین شاخص‌های محاسباتی در دنیای سرمایه‌گذاری است. اگر بخواهیم به صورت فهرست‌وار به مزایای این شاخص ارزیابی بپردازیم شامل موارد زیر است:

1. بررسی کیفیت و میزان خروجی و سود کسب شده در مقابل هزینه و سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته
2. ارزیابی و آنالیز عملکرد تیم بازاریابی در بهینه‌سازی هزینه‌ها و صرفه‌جویی منابع مالی در مقابل بهترین بازدهی
3. آنالیز پتانسیل و ظرفیت برنامه‌های تبلیغاتی و بازاریابی برای پیش‌بینی بازگشت سرمایه در بلند یا کوتاه‌مدت
4. ارائه محصولات جدید متناسب با استراتژی‌های درآمدی و سودآوری در کسب و کار
5. سنجش عملکرد برنامه‌های مختلف بازاریابی و همچنین روش‌های تعامل با مشتری و مخاطبان بالقوه و بالفعل

معایب و محدودیت‌های محاسبه نرخ بازگشت سرمایه

آیا محاسبه شاخص بازگشت سرمایه معایبی دارد؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم که بله، این روش محاسباتی خالی از عیب نیست.
«ROI» یکی از رایج‌ترین شیوه‌های محاسبه سرمایه‌گذاری و بررسی عملکرد سوددهی آن است. البته باید اضافه کنیم که این روش محاسباتی محدودیتی‌هایی نیز دارد که شامل موارد زیر است:

1. عدم توجه به بازه زمانی در نرخ بازگشت سرمایه؛

شاید بتوان گفت بزرگترین محدودیت و عیب این روش محاسباتی، ناتوانی آن در لحاظ کردن زمان در فرمولاسیون است. فرض کنید نرخ بازگشت سرمایه یک شرکت 200 درصد و شرکت دیگری 150 درصد است.
در ظاهر شرکت اول سوددهی بیشتری داشته است، اما در این میان یک مسئله مطرح است، اگر به طور مثال این میزان نرخ بازگشت سرمایه در شرکت اول در بازه زمانی 10 سال و در شرکت دومی در بازه زمانی 2 سال رخ داده باشد، به این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که شرکت دومی با توجه به زمان نرخ سوددهی بالاتری داشته است.

2. عدم محاسبه منابع غیرمالی در نرخ بازگشت سرمایه؛

نکته دیگری که از معایب این روش محاسباتی نرخ بازگشت سرمایه محسوب می‌شود، این است که این فرمول روش مناسبی برای محاسبه منابع غیرمالی ارائه نمی‌دهد.
در این زمینه یک مثال ساده بیان می‌کنیم، فرض کنید یک شرکت به منظور ارتقاء دانش کارمندان خود آن‌ها را در یک دوره آموزشی ثبت نام می‌کند.
به این ترتیب می‌توان با محاسبه سود خالص و هزینه‌ای که از این راه تامین می‌شود نرخ بازگشت سرمایه را مشخص کرد، اما این که مسئله آموزش تا چه اندازه در بهبود کیفیت کار کارمندان تاثیرگذار است را نمی‌توان محاسبه کرد.
به همین دلیل معمولا برای محاسبه نرخ بازگشت سرمایه با استفاده از پارامترهای پولی یا ریالی از روش محاسباتی موسوم به «ROI» سخت استفاده می‌شود، اما در مواردی که عملکرد سوددهی فاکتورهای غیرمالی محاسبه شود، به آن «ROI» نرم می‌گویند.

3. عدم محاسبه ریسک ناشی از سرمایه‌گذاری؛

از جمله معایب دیگر این روش محاسباتی، این است که به ریسک ناشی از سرمایه‌گذاری نمی‌پردازد. ناگفته مشخص است که هرچه نرخ بازگشت سرمایه‌گذاری بیشتر باشد مسلما ریسک پذیری آن نیز بیشتر است.
این موضوع به ویژه در بازار سرمایه بورس و اوراق بهادار مشاهده می‌شود، معمولا سرمایه‌گذاری در شرکت‌های بزرگ که نرخ بازگشت سرمایه بالاتری دارند با ریسک بیشتری نسبت به شرکت‌های کوچک کم بازده صورت می‌گیرد. بنابراین توجه صرف به شاخص بازگشت سرمایه می‌تواند گمراه‌کننده بوده و سرمایه را به خطر بی‌اندازد.

4. عدم قطعیت در صورت استفاده از مقادیر نادرست؛

در این روش محاسباتی اگر هزینه‌های واقعی و درآمدهای واقعی با مقادیر صحیحی پیش‌بینی نشده باشند، این عدد بسیار گمراه‌کننده است.
بهترین مثال در این مورد، سرمایه‌گذاری در معاملات املاک است، اگر ریز هزینه‌هایی مثل سود وام بانکی مسکن، مالیت دارایی، عواض، بیمه و دیگر هزینه‌های جانبی محاسبه نشود، ممکن است عدد به دست آمده به عنوان نرخ بازگشت سرمایه، سود حاصل از این سرمایه‌گذاری را بیشتر از مقدار حقیقی نشان‌داده و به این ترتیب در نهایت این معامله و سرمایه‌گذاری سود مورد نظر را حاصل نخواهد کرد.

5. عدم توجه به هزینه‌های زیست محیطی و اجتماعی؛

یکی دیگر از معایب استفاده از این فرمول برای محاسبه نرخ بازگشت سرمایه آن است که در این روش محاسباتی به هزینه‌های زیست محیطی و اجتماعی توجهی نمی‌شود، شاید بتوان گفت روش مناسب‌تر برای جایگزین کردن این فرمول محاسباتی شاخص SROI یا بازده اجتماعی سرمایه‌گذاری است.

روش‌های بهبود نرخ بازگشت سرمایه

برای این که نرخ بازگشت سرمایه را بهبود بخشیم، راه‌های متنوعی وجود دارد، افزایش سود، کاهش هزینه‌ها، بهبود راندمان کاری و... می‌توانند نمونه‌های خوبی برای بهبود بخشیدن به مقدار نرخ بازگشت سرمایه باشند.
برای این که بتوانید نرخ بازگشت سرمایه را بهبود بخشید باید ابتدا هدف خود را از محاسبه آن مشخص کنید، چرا که این فرمول محاسباتی برای ارزیابی شرایط مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد، برای مثال هدف شما ممکن است سوددهی بیشتر، کاهش قیمت، کاهش هزینه‌های تولید، فروش بیشتر و برندینگ باشد. می‌توانید به جای محاسبه افزایش فروش، روی افزایش فروش در یک منطقه مشخص و در بازه زمانی مشخصی را هدف قرار دهید.

1. بالابردن قیمت

ساده‌ترین روش بهبود نرخ بازگشت سرمایه، افزایش فروش و یا بالا بردن قیمت فروش است که در نهایت منجر به افزایش سود می‌شود.

2. کاهش هزینه‌ها

راه دیگر برای پیشرفت و بهبود این شاخص، کاهش هزینه‌ها است. در این روش باید هزینه‌های خود را تقسیم بر تعداد فروش سر به سر کنید تا از این طریق فرصت‌های بهتری برای کاهش هزینه‌ها بیابید.

3. بازبینی انتظارات از ROI

بهتر است توقعات خود را در مورد نرخ بازگشت سرمایه مورد بازبینی قرار دهید. برای مثال ارسال اشانتیون یا هدیه به مناسبت سال نو برای مشتریان ممکن است مغایر با کاهش هزینه‌های جاری شرکت باشد، اما مطمئنا رضایت و وفاداری مشتریان را در پی خواهد داشت.
یا ارائه مزایا و پاداش به کارمندان شاید در سوددهی مستقیم شرکت نقشی نداشته باشد، اما رضایت قلبی آن‌ها و در نهای راندامان بالای کاری را به وجود می‌آورد. بنابراین بازنگری در توقعات شما از نرخ بازگشت سرمایه می‌تواند به بهبود این شاخص کمک بسیاری کند.

تحلیل نتایج حاصل از محاسبه ROI

برای این که بتوانید به خوبی نتایج حاصل از محاسبه شاخص بازگشت سرمایه را تحلیل کنید، باید بدانید که هر نرخ بازگشت سرمایه مثبتی به معنای سود شما خواهد بود.
مثبت بودن نرخ بازگشت سرمایه به آن معنی است که تمام هزینه‌های سرمایه گذاری به علاوه مقداری سود بازگشته است.

در مقابل، نرخ بازگشت سرمایه زمانی که منفی باشد به آن معنا است که میزان فروش یا درآمد کسب شده به آن اندازه نبوده که تمام هزینه‌ها را به خوبی پوشش دهد.
بنابراین می‌توان فهمید که نرخ بازگشت سرمایه هرچقدر بالاتر باشد نشانه بهتری است و به معنای سود دهنده بودن پروژه، کسب و کار، تبلیغات و... است.

تحولات نرخ بازگشت سرمایه

در سال‌های اخیر، سرمایه‌گذاران در بخش‌های مختلف اقتصادی، علاقمند به توسعه شکل جدیدی از روش‌های محاسباتی نرخ بازگشت سرمایه شده‌اند، این روش جدید بازده اجتماعی سرمایه گذاری یا «SROI» نام دارد.
روش محاسباتی بازده اجتماعی سرمایه‌گذاری در اوایل سال 2000 میلادی مورد توجه قرار گرفت.
این روش محاسباتی تاثیر بیشتری از پروژه‌ها را با استفاه از ارزش‌های غیرمالی مثل معیارهای اجتماعی و محیط زیستی در محاسبات در نظر می‌گیرد. به این ترتیب محدود نرخ بازگشت سرمایه نیز به خوبی پوشش داده می‌شود.

اگر بخواهیم یک مثال ساده در این زمینه ارائه کنیم، شرکتی را در نظر بگیرید که متعهد می‌شود روشنایی‌های خود را با لامپ‌های ال‌ای‌دی جایگزین کرده و یا سوخت مصرفی شرکت را با سوخت‌های دیگری جایگزین کند، در این صورت ممکن است این هزینه‌ها باعث شود تا محاسبه نرخ بازگشت سرمایه به روش سنتی مقدار کمی بوده و یا حتی منفی بشود، با این وجود سود خالص این تغییرات برای صرفه‌جویی در مصرف سوخت، هزینه‌ها و محیط زیست به یک نرخ مثبت در محاسبه به روش «SROI» منجر شود.

البته تحولات مربوط به «ROI» به همین جا ختم نمی‌شود، چندین تحول دیگر نیز وجود دارد که برای ارزیابی اهداف خاصی تدوین شده‌اند، به عنوان مثال آمار رسانه‌های اجتماعی «ROI» به اثر بخشی فعالیت‌ها در این زمینه اشاره می‌کند. یا نرخ بازگشت سرمایه در آمار بازاریابی سعی می‌کند بازده تبلیغات را ارزیبابی کند. در بخش آموزش نیز نرخ بازگشت سرمایه میزان اطلاعات آموخته شده را به عنوان بازده آموزشی یا مهارتی بیان می‌کند.
بنابراین پیش‌بینی می‌شود با توسعه اقتصاد و پیشرفت‌های جامعه بشری تحولات بیشتری در زمینه نرخ بازگشت سرمایه و فرمول‌های محاسباتی آن را در آینده شاهد باشیم.

در پایان...

کارلیب امیدوار است با مطالعه این مقاله متوجه شده باشید که نرخ بازگشت سرمایه نقش اساسی در پیش‌بینی سوددهی یا سرمایه‌گذاری و یا حتی بررسی عملکرد هزینه‌ها در تبلیغات و امثال آن دارد، زیرا در حال حاضر یکی از مهم‌ترین شاخصه‌ها قبل ازاین که یک شرکت شروع به سرمایه گذاری و هزینه در بخش بازاریابی یا تبلیغات نماید همین بررسی شاخص نرخ بازگشت سرمایه است.

به عنوان مثال این عدد به ما می‌گوید که در ازای انجام پروژه چقدر سود کرده‌ایم، عملکرد تیم بازاریابی شرکت ما چگونه است، راندمان تبلیغات و پیامدهای کمپین‌های تبلیغاتی چگونه بوده و یا ارزش سهام ما چه میزان رشد داشته است.
بنابراین برای مقایسه میان سرمایه‌گذاری‌های متفاوت استفاده از این روش محاسباتی می‌تواند بسیار حائز اهمیت بوده و ارزیابی عملکرد این سرمایه‌گذاری‌ها را برای شما روشن کند.
ناگفته پیدا است که نقش این شاخص اقتصادی در کسب و کارهای مختلف، متنوع و البته بسیار وسیع است، اما نکته مهمی که در این رابطه وجود دارد آن است که هرچه مقدار نهایی نرخ بازگشت سرمایه بیشتر باشد، قطعا سود بیشتری نصیب کسب و کار شما خواهد کرد.

با توجه به مطالبی که به عرض خوانندگان رسید، می‌توان به اهمیت استفاده از این فرمول ساده در تصمیم‌ گیری ‌های مهم در رابطه با خرید و فروش سهام، سرمایه‌گذاری‌های مختلف، راه‌اندازی کمپین‌های تبلیغاتی، ارزیابی عملکرد کارکنان یا سرمایه در یک بازه زمانی مشخص و همچنین مقایسه میان سرمایه‌گذاری‌های متفاوت پی‌برد.
استفاده از این شاخص برای بهبود کیفیت و همچنین رسیدن به سوددهی بیشتر می‌تواند کاربردی و البته برای کسب و کارهای بزرگ و کوچک ضروری باشد.