اثر پیگمالیون چیست؟ چه نقشی در مدیریت رفتار سازمانی دارد؟

اثر پیگمالیون، یک پدیده روان‌شناختی می‌باشد که برگرفته از اساطیر یونان باستان است. در افسانه­‌های آتن نقل شده که مجسمه‌ساز چیره‌دستی به نام "پیگمالیون" بسیار از زنان بیزار بود، به گونه­‌ای که با خودش عهد کرده بود که هرگز ازدواج نکند. روزی پیگمالیون تصمیم گرفت مجسمه زنی را بسازد. با وجود تنفرش از زنان، تمام هنرش را به کار گرفت و تندیسی به نام "گالاتا" ساخت. این تندیس اوج هنر پیگمالیون بود.

چیزی نگذشت که استاد مجسمه‌ساز، دلباخته ساخته بی نظیر خود شد و این عشق، آن قدر عمیق و ریشه‌دار بود که سرانجام بر آن مجسمه بی‌­جان تاثیری شگرف گذاشت و آن را به زنی واقعی مبدل نمود که در نهایت "پیگمالیون" با او ازدواج کرد.
این افسانه برای "رابرت رُزنتال" روانشناس، الهام بخش شد تا پرده از یک حقیقت روان‌شناختی بردارد. حقیقتی به نام «اثر پیگمالیون».
اثری که نه فقط یک افسانه، بلکه امروزه یک نظریه معتبر علمی در روانشناسی و مدیریت به شمار می­‌رود. با ما همراه باشید تا با این اثر شگفت انگیز، بیشتر آشنا شوید.

اثر پیگمالیون چیست؟

این اثر بیانگر این موضوع است که افراد نسبت به سطح انتظارات و باورهای دیگران از خودشان، واکنش‌های مستقیم نشان می‌دهند و آنها بر مبنای این انتظارات و ذهنیت­‌ها، تغییر می‌کنند.
یعنی هنگامی که شما از فردی  انتظاری دارید، این انتظار شما، در نهایت منجر به توسعه توانمندی‌­ها در آن فرد،‌ متناسب با انتظار شما می‌شود.

مثلاً زمانی که یک پدر فرزندش را بسیار باهوش ببیند، حتی اگر آن فرزند در واقعیت هم هوش زیادی نداشته نباشد، ذهنیت پدر موجب می­‌شود که فرزند در راستای اثبات این باور پدرش گام بردارد و در نهایت به انسانی باهوش مبدل ­شود.

به عبارت دیگر، انسان‌ها تمایل دارند در نظر دیگران توانمند جلوه کرده و انتظاراتی که از آنها می‌رود را برآورده سازند. هر انسانی دوست دارد تصویری که دیگران از او در ذهن دارند، مثبت باشد. مثلاً یک دانش‌آموز دوست دارد معلمش او را دانش‌آموزی باهوش بداند و یا یک کارمند می‌خواهد مدیرش او را به عنوان فردی کوشا و وظیفه‌شناس بشناسد. بنابراین ذهنیت­‌های مثبت و منفی ما راجع به اطرافیانمان، در آنها بسیار تأثیر‌گذار است.

اثر پیگمالیون در کسب و کارها، می‌­تواند همانند یک معجزه عمل کند، اگر و تنها اگر آگاهانه مورد استفاده قرار گیرد. در غیر این صورت، اگر نسبت به این اثر ناآگاه باشیم، می‌­تواند اثرات ویران کننده‌­ای در زندگی حرفه‌ای ما داشته باشد. در ادامه به تفصیل راجع به  این اثر در مدیریت کسب و کارها، توضیح خواهیم داد.

اثر پیگمالیون در کسب و کارها

بگذارید با یک مثال شروع کنیم. آمریکا در دهه 60 میلادی، محل اصلی مناقشات نژادی بود و سیاه‌پوستان، از بسیاری از حقوق اولیه شهروندی محروم بودند.

در همان اثناء، "جیمزسوئینی" که از مخالفان سرسخت نژاد‌پرستی بود و مدیریت مرکز کامپیوتری یک بیمارستان در ایالت نیواورلئان را بر عهده داشت، اقدامی جالب انجام داد که بعدها به «معجزه سوئینی» معروف شد. او در کتابش آورده: ”من می‌خواهم يک سياه پوست بی‌­سواد را به يک متخصص کامپيوتر تبديل کنم!"

سياه‌پوست بی‌سواد که در بخش حمل و نقل بيمارستان کار می­‌کرد، "جُرج جانسون" نام داشت. بعدها جانسون به عنوان سرايدار مرکز کامپيوتر انتخاب شد. او صبح­‌ها به کار سرایداری و بعد از ظهرها به آموختن کامپيوتر می‌پرداخت.
جانسون مطالب زيادی را درباره کامپيوتر آموخت، در حالی كه دانشگاهيان هنوز براين باور بودند كه فرد بايد ضريب هوشی ويژه‌ای داشته باشد تا بتواند کار با کامپيوتر را فرا گيرد.

نتيجه آزمون هوش جانسون نشان داد که با داشتن ضريب هوشی پايين، او نمی‌تواند حتی تايپ با کامپيوتر را ياد بگيرد، چه رسد به کار با آن، اما اين حرف‌ها سوئينی را قانع نکرد.
سوئينی با جرج، به عنوان يک فرد متخصص کامپيوتر رفتار می‌کرد و طبق گفته سوئينی، او بهترين دانشجویی بود که تا به آن زمان به يادگيری کامپيوتر پرداخته بود.
جانسون درنهايت مسئول اتاق اصلی تجهیزات شد و اُپراتوری کامپيوتر را ياد گرفت. سوئينی برای کمک کردن به جانسون به سختی کار می‌کرد که می‌توان اين را ترکيبی از سرسختی و اطمينان به توانايی شخص برای موفق شدن ناميد.

انتظارهای سوئينی براساس اعتمادی شکل گرفته بود که به توانايی خود در آموزش داشت، نه بر پايه مدارک و مستندات يادگيری جانسون.
داستان معجزه سوئینی را می­‌توان به هر موقعیتی، تعمیم داد. آموزش و پرورش، روابط زناشویی، ارتباطات فرزندان با پدر و مادر و... اما بدون شک یکی از کاربردهای مهم اثر پیگمالیون، در سازمان­ها و به طور کلی هر محیط کسب و کاری می‌­باشد.

اگر مدير در مواجهه با کارمندی كه توانايی بالقوه‌ای دارد، توجه­ ویژه­‌ای به خرج دهد و او را تشویق کند تا از تمام توان خود استفاده كند؛ کارمند نيز در همين جهت حركت می­‌كند. بنابراین مدير هم در قضاوت اوليه‌ خود نسبت به او راسخ‌تر شده و ميزان توجه خود را بيشتر می‌كند.
در نتیجه کارمند نيز به همين ترتيب کوشش خود را بیشتر کرده و حتی بهتر از قبل ظاهر می‌شود و بهره‌وری خود و به تابعیت از آن، مجموعه تحت نظارت مدیر را افزایش می‌­دهد.

حال در نقطه مقابل اگر مدير دیگری در مورد توانایی‌­های همان کارمند، ذهنیت مثبتی نداشته باشد، سبب كاهش فعاليت او می‌گردد و همین کاهش فعالیت، باعث تقويت ذهنیت منفی مدیر شده و بر همين اساس توجه كمتری به او می‌گردد.
حاصل اين چرخه، كاهش روزافزون فعاليت شخص و عملكرد پايين اوست که در نهایت منجر به کاهش بهره‌وری کل مجموعه می­‌گردد. در واقع ذهنیت متفاوت دو مدیر در مورد یک کارمند مشابه، موجب تفاوت چشمگیری در بهره‌­وری سازمان می­‌شود.

اکنون این سوال مطرح می­‌شود که این اثر پیگمالیون شگفت‌انگیز در محیط‌های کسب و کار، چگونه ایجاد می­‌شود؟ در ادامه مقاله به شما خواهیم گفت.

ایجاد اثر پیگمالیون در کسب و کارها

بهترین راه برای ایجاد اثر پیگمالیون در محیط کسب و کار، ارزیابی موثر عملکرد زیردستان است. به این معنی که به میزان درخواست افزایش حقوق یا ترفیع شغلی و به طور کلی هر حوزه‌­ای  که فرد نیاز به پیشرفت دارد، توجه ویژه­‌ای ‌شود.
آنچه بسیاری از مدیران نادیده می‌گیرند، این واقعیت است که از همین ابزار می‌توان به‌عنوان شیوه‌ای تأثیرگذار برای شکل دادن به عملکرد افراد در آینده نیز استفاده کرد.

مدیر با افزایش دادن حقوق، سطح توقع بالای خود را نسبت به کارمند خود نشان می­‌دهد و در نتیجه کارمند هم در جهت برآورده کردن انتظارات مدیر تلاش می‌­کند.
البته باید دقت کنید که اثر پیگمالیون مانند یک شمشیر دو لبه عمل می‌کند و همان قدر که باعث پیشرفت می‌شود، می‌تواند مضر هم باشد.
در واقع همان تفاوت در ذهنیت‌­های مثبت و منفی که موجب تفاوت در تلاش کارمندان می‌شود.

ما در اینجا وقتی از ایجاد اثر پیگمالیون در محیط های کسب و کار صحبت می‌کنیم و منظورمان لبه مثبت این اثر است که در روانشناسی به آن «اثر گالاتا» می­‌گویند.
لبه منفی شمشیر پیگمالیون هم « اثر گولِم» نامیده می‌­شود. در واقع این اثر گالاتا یا اثر پیگمالیون مثبت است که موجب بهبود عملکرد کارکنان می‌شود. چگونگی این بهبود عملکرد را در ادامه شرح خواهیم داد.

1. ایجاد اثر پیگمالیون برای بهبود عملکرد کارکنان

اثر پیگمالیون، به مانند یک سیکل همیشه در گردش عمل می­‌کند. یعنی ما ذهنیتی داریم که رفتارمان را می‌سازد، رفتاری داریم که توقعات دیگران را ایجاد می­‌کند و توقعات دیگران باز هم منجر به ایجاد ذهنیت در ما خواهد شد.
در واقع این سیکل (ذهنیت ما، رفتار ما و توقعات دیگران)، دائماً در حال چرخش است.

مدیر موفق و آگاه کسی است که به خوبی می­‌داند که باید این چرخه را شکست؛ چرا که او آگاه است که با تغییر ذهنیت کارمندش می‌تواند رفتار او را هم تغییر دهد و منجر به بهبود کارآیی فرد شود.
این 10 پیشنهاد به مدیران، می­‌تواند دگرگونی عظیمی در روند رفتاری کارمندان ایجاد کند و در نتیجه راندمان سازمانی را افزایش دهد:

1. باور کنید که همه افراد به‌ طور بالقوه توانایی انجام دادن کارها را دارند.
2. باید اطلاعات کافی در مورد سازمان خود داشته باشید تا انتظاراتان موثر باشد؛ نه انتظارات نامعقولی که موجب دور باطل گردد.
3. از ناامید کردن کارکنان، چه به ‌صورت کلامی و چه غیرکلامی جداً پرهیز کنید.
4. بعد از دریافت عملکرد کارکنان، به آنها بازخورد مثبت دهید.
5. در کارکنان خود اعتماد به ‌نفس ایجاد کنید.
6. انتظاراتان را واضح و آشکار بیان کنید تا کارمندان از توقعات شما مطلع باشند.
   عدم بیان انتظارات یا بیان غیر‌مستقیم، به هیچ عنوان توصیه نمی‌­شود.
7. اهداف چالش برانگیز تنظیم کنید.
8. در روند انجام موفق وظایف، کارکنان را تشویق کنید.
9. به کارکنان کمک کنید تا مهارت‌های جدید را یاد بگیرند.
10. اگر کارمندانتان در انجام مأموریتی شکست خوردند، دوباره همان انتظارات را برایشان تعریف کنید.
11. سعی کنید کارکنان در انجام مهارت‌ها به مرحله تسلط کامل برسند.
12. و در آخر مراقب چرخه غیر اثربخش (لبه منفی) اثر پیگمالیون باشید.
    فراموش نکنید که کلام و رفتار شما همان قدر که اثر مثبت دارد، اثر منفی هم می‌­تواند داشته باشد.

در صورت پیاده‌سازی این مفاهیم توسط مدیران، بهره‌­وری کسب و کارها به میزان قابل توجه‌­ای افزایش می‌­یابد. اینجاست که متوجه خواهیم شد که باید اثر مثبت پیگمالیون را در سطح سازمانی و حتی ملی فراگیر کرد.

انتظارات بالا از خود به انتظارات بالا میان رئیس و مرئوس منجر شده و این امر موجب افزایش انتظارات در گروه و به تَبَع آن در سازمان می‌شود و افزایش بهره‌وری گروهی به افزایش بهره‌وری سازمانی می‌انجامد. پس در ادامه لازم است رفتار سازمانی صحیح و منطبق با اثر پیگمالیون مثبت (یا همان اثر گالاتی) را شرح دهیم.

2. ایجاد اثر پیگمالیون در مدیریت رفتار سازمانی

همان طور که تا اینجا بیان کردیم، مدیران باید بدانند که موفقیت و رشد کارمندان فقط به شرایط کار، توانمندی­‌ها و صلاحیت فرد بستگی ندارد.
لذا بر این اساس مدیران باید همواره مشوق کارمندانشان بوده  و از آنها توقعات بالایی داشته باشند که منجر به پیشرفت فردی و سازمانی گردد.
چرا که در این صورت، کارمندان این باور را احساس کرده و سعی می­‌کنند بهترین مهارت‌­ها و توانایی­‌هایشان را بروز داده که انتظارات مدیر برآورده شود.

بر همین اساس باید گفت روشی که مدیران برای مدیریت کارکنان خود استفاده می‌کنند، تابعی از انتظار و برداشت آنها از توانمندی‌های کارکنانشان است.
هنگامی که یک مدیر به اشتباه فکر می‌کند کارمندش ناتوان است، عزت نفس کارمند و تصویر ذهنی او از خودش آسیب می‌بیند. در نتیجه کارمند قطعاً همانی می‌شود که مدیر انتظار دارد.
بنابراین مدیریت منابع انسانی سازمان­‌ها، باید در کلیه فرایندهای سازمانی مربوط به کارکنان، مانند استخدام یا ارزیابی عملکرد، تاثیرات مثبت و منفی اثر پیگمالیون را توأمان در نظر داشته باشد.

مثلاً در صنعت بانکداری بدترين وجهه از اثر پيگماليون، ورشكستگی بانک است. بانک ممکن است کاملاً خودکفا باشد و حتی سوددهی آن نيز عالی باشد، ولی يک شايعه در مورد ورشكستگی آن می‌تواند اوضاع را به كلی دگرگون سازد.
افرادی که انتظار ورشكستگی بانک را دارند، بر اساس اين انتظار خود عمل می‌کنند. اگر چه اين انتظار ممکن است در باطن نادرست و بی‌اساس باشد ولی رفتارهايی که از اين انتظارها ناشی می‌شود، درنهايت می‌تواند عملاً باعث ورشکستگی واقعی بانک شود.
بنابراین مدیران همواره باید هر دو لبه اثر پیگمالیون را در نظر داشته باشند و علاوه بر تلاش برای افزایش راندمان سازمانی، مراقب دست­‌اندازهای مدیریتی پیش رویشان هم باشند.

حرف آخر اینکه؛ قدرت کلامتان را از یاد نبرید.

در این مقاله با اثر پیگمالیون که از مهمترین یافته­‌های نوین علم روانشناسی و یکی از اصلی­‌ترین نِمودهای این اثر، یعنی در محیط های کسب و کارها، آشنا شدید.

شاید بتوان چکیده این مقاله را این طور عنوان کرد: "همیشه به خاطر داشته باشید که کلام و رفتار شما، عنصری تأثیر گذار در آنچه که دیگران از خود بروز می­‌دهند، می‌باشد. پس اگر رفتار دیگران برای شما مهم است، اول به خود مراجعه کنید. چه بسا همچون پیگمالیون، از مجسمه­‌ای، انسان ساختید!"

وبسایت کاریابی آنلاین کارلیب (karlib.com) بستر ایده‌­آلی را فراهم کرده تا هم کارجویان به مشاغل دلخواه‌شان دست پیدا کنند و هم کارفرمایان نیروی کار مورد نیازشان را با انجام آزمون آنلاین جذب نمایند و از این طریق سرعت و کیفیت روند استخدام را به­ شکل قابل ملاحظه‌­ای افزایش داده است.
همچنین با مراجعه به بخش وبلاگ کارلیب می­‌توانید به انبوه مقالات تخصصی این قسمت دسترسی داشته و در جهت افزایش مهارت­‌های مدیریتی و شغلی خود از این مطالب استفاده کنید.