کلاهبرداری اینترنتی؛ از پیشگیری تا پیگیری و شکایت

در سال­‌های اخیر، با پیشرفت تکنولوژی و استفاده از اینترنت، بسیاری از افراد با ضریب هوشی بالایی که داشته‌­اند، دست به کار سرقت در یک فضای آنلاین شدند. فضایی که به راحتی در پشت آن پنهان شده‌­اند و با سوء استفاده از سادگی کاربران اطلاعات حساس، سرمایه و ... آنها را به سرقت می‌­برند.
این افراد که با نام مجرمان خاموش شناخته می‌­شوند، روش­‌های غیر متداولی برای کلاهبرداری اینترنتی طراحی می­‌کنند که نشان­‌دهنده هوش بالای آنها نسبت به مجرمان معمولی است.

از آنجایی که بسیاری از این کلاهبرداری­‌ها به سبب سهل­‌انگاری و عدم آگاهی کاربران دنیای مجازی است، بنابراین لازم است با کلاهبرداری اینترنتی و انواع آن آشنا شویم تا در درجه اول بتوانیم ایمن بمانیم و در ادامه اگر به دام آن افتادیم، راهکارهای پیشگیری و شکایت را بدانیم.
پس با این مقاله از تیم کارلیب همراه باشید، زیرا دانستن مواردی که گفته شد، هر لحظه می‌تواند به عنوان زنگ خطری باشد که شما را از خطر کلاهبرداری اینترنتی در فضای مجازی مصون دارد.

کلاهبرداری اینترنتی و جرایم آنلاین

کلاهبرداری اینترنتی مصداق جرم در فضای آنلاین است و طبق یک تعریف کلی هر عمل خلاف قانونی که توسط رایانه یا سایر ابزارهایی که به اینترنت متصل می‌شوند، انجام شود، به نحوی که به صورت مادی یا معنوی آسیبی را به مردم برساند، کلاهبرداری اینترنتی یا جرم آنلاین به حساب می‌­آید.

جرایم آنلاین در دو دسته قرار می­‌گیرند:

1. جرایمی که مستقیماً وابسته به رایانه و تلفن همراه هستند و در شبکه‌های رایانه‌ای و اینترنت رخ می‌دهند، برای مثال: دسترسی غیر مجاز به اطلاعات و فیشینگ(درگاه پرداخت اینترنتی جعلی).

2. جرایمی که مانند دسته اول در فضای آنلاین اتفاق می‌افتند با این تفاوت که اثرات آنها در دنیای واقعی نیز قابل مشاهده است. به عنوان مثال آزار جنسی، انتشار ويروس و استفاده غیر مجاز از اطلاعات سرقت شده و به طور کلی جرایمی است که روی زندگی روزمره افراد تاثیر منفی دارد.

هر کدام از این جرایم آنلاین یا بهتر است بگوئیم کلاهبرداری اینترنتی به روش‌­های مختلفی انجام می­‌شود که علاوه بر مسائل مالی، امنیت و آبروی بسیاری از افراد را در معرض خطر قرار می‌­دهد. بنابراین با شناخت انواع آن، می­‌توانیم از انجام بسیاری از آنها جلوگیری کنیم.

انواع کلاهبرداری اینترنتی

مواردی که در ادامه مورد بحث قرار می‌­گیرند را به ذهن بسپارید، زیرا آگاهی از آنها به شما کمک می­‌کند تا از خودتان محافظت کنید:

1. فیشینگ

فیشینگ از جمله روش­‌های کلاهبرداری اینترنتی است که در کشور ما رتبه نخست را به خود اختصاص داده است و طیف وسیعی از افراد از نوجوان تا میانسال درگیر آن شده­‌اند.
در این روش، فیشرها با ساختن صفحات جعلی با شباهت زیاد به درگاه پرداخت اصلی بانک‌ها یا در قالب خرید اینترنتی اقدام به سرقت می­‌کنند. فیشرها با پیامک، ایمیل، تماس تلفنی و... شما را به سمت صفحه‌ای جعلی که مشابه با صفحه اصلی بانک‌ها طراحی شده است، می­‌کشانند.

سپس شماره کارت، رمز دوم و کد cvv2 را که خودتان وارد کرده­‌اید را به دست می‌­آورند و در یک فرصت مناسب اقدام به برداشت از حساب کاربر می‌کنند. مجرمان برای این‌که کاربر به فیشینگ و کلاهبرداری مشکوک نشود پیغامی با این‌ مضمون که سیستم بانک قطع شده است، اعتماد فرد را جلب می‌کنند.

توصیه می‌کنیم در موارد مشکوک، برای استعلام مالکین پنل پیامک راه پیشگیری جرائم اس ام اسی را بیاموزید.

تشخیص فیشینگ

گاهی نیز بعد از ثبت مشخصات، فرد را به صورت خودکار وارد سایت اصلی بانک می‌کنند. روش‌­های زیادی برای تشخیص فیشینگ وجود دارد، اما دو مورد مهم شامل:

• وجود https و علامت قفل سبز رنگ کنار لینک صفحه درگاه پرداخت، در غیر این صورت به هیچ عنوان به آن اعتماد نکنید. در صورتی هم که وجود داشته باشد، به احتمال زیاد آن صفحه کلاهبرداری نیست.
• وجود کیبورد مجازی و عوض شدن ترتیب کلیدها در کیبورد آن با هر بار رفرش کردن دوباره صفحه

2. کلاهبرداری با دستگاه اسکیمر

با انتشار روش‌­های آگاهی از فیشینگ و دقت در نحوه پرداخت‌های الکترونیکی، کاربران کمتر در دام فیشرها می‌­افتادند، اما آنها ساکت ننشستند و با روشی جدید دست به کلاهبرداری اینترنتی از کارت‌های بانکی زدند.

دستگاه اسکمیر یکی از شگردهای کلاهبرداری اینترنتی است، در واقع در این روش مجرمان مدارهای مغناطیسی در دستگاه‌های کارتخوان فروشگاه‌ها و یا حتی عابر بانک­‌ها (ATM) قرار می­‌دهند و اطلاعات کارت‌های بانکی مشتریان از جمله رمز عبور را ذخیره می‌کنند.

در واقع با تخلیه اطلاعاتی که انجام داده­‌اند، یک کارت بانکی جعلی می­‌سازند و از حساب مشتری سرقت‌های میلیونی انجام می‌­دهند.

برای جلوگیری از این نوع سرقت، کافی است کمی به اطراف‌­تان دقت کنید، برای مثال در مورد ATM ها، پوشش عابر بانک، قسمت وارد کردن کارت و صفحه ورود رمز را بررسی کنید.
به هر گونه جسم خارجی، سوراخ یا حفره ناشی از وجود دوربین، آسیب یا دستکاری، چسب یا نوار اطراف قسمت ورودی کارت، تغییر رنگ کیبورد دستگاه  و... شک کنید و از کار با آن جداً خودداری کنید.

3. کلاهبرداری نیجریه‌ای

کلاهبرداری نیجریه‌ای از روش‌های سرقت اینترنتی است که طعمه‌های آن، تجار و بازرگانان هستند. افرادی که به راحتی و با لحظه‌ای غفلت میلیون‌ها و میلیاردها تومان سرمایه‌شان را به مجرمان خاموش می‌دهند.
در واقع کلاهبرداران با ارسال  ایمیل یا پست الکترونیکی جعلی تحت عنوان شرکت‌های بین‌­المللی به تاجران پیغام می­‌دهند و شماره حساب خود را در اختیار آنها می‌دهند. تاجر نیز بدون بررسی دقیق ایمیل، پول به حساب کلاهبردار واریز می‌­کند و نهایتاً پول خود را از دست می‌دهد.

زیرا چند روز بعد وقتی از کمپانی مورد نظر پیامی دریافت نمی­‌کند، مشکوک می­‌شود و پیگیری می­‌کند، اما متوجه کلاهبرداری می‌شود. این روش کلاهبرداری اینترنتی چون از ابتدا توسط اتباع نیجریه رخ داد، به کلاهبرداری نیجریه معروف شد.

4. کلاهبرداری با رسیدهای خودپرداز

این روش کلاهبرداری اینترنتی بدین صورت است که مجرمان خاموش با برداشتن رسیدهای خود پرداز و شناسایی صاحب حساب با مراجعه به بانک با ارائه مدارک جعلی حسابی به نام فرد باز می‌­کنند و با دریافت کارت بانکی اقدام به برداشت غیرمجاز از طعمه خود می‌کنند.
به همین دلیل است که پلیس فتا (پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات) تأکید می‌­کند رسیدهای خود را حتماً از داخل دستگاه بردارید و دور بیندازید.

5. کلاهبرداری به بهانه برنده شدن در قرعه‌کشی

با اینکه این روش از قدیمی‌ترین روش‌های کلاهبرداری اینترنتی است، اما هنوز هم قربانیان زیادی را به خود اختصاص داده است.

در این روش مجرمان خاموش سایت‌های قرعه‌کشی جعلی راه ‌اندازی می­‌کنند و هر فردی را که به این سایت مراجعه کند، برنده اعلام می‌کنند.
در ادامه با تماس با کلاهبرداران مدعی می‌شوند او برنده صدها هزار تومان پول نقد شده.

طبیعتاً درخواست شماره کارت می­‌کنند تا پول به حساب فرد واریز شود.
کلاهبرداران اینترنتی پس از چند روز با قربانی تماس گرفته و مدعی می‌شوند پول واریز شده و در صورتی که پول در حساب نیست طعمه با آنها تماس گرفته تا مشکل رفع شود.

زمانی که قربانی برای بررسی حساب مراجعه می‌کند، متوجه می‌شود پولی در حسابش نیست و با کلاهبرداران تماس می‌گیرد. آنها از قربانی می­‌خواهند خود را به یک دستگاه خودپرداز برساند. در این لحظه به جای واریز پول به حساب­شان، از حساب آنها برداشت می‌کنند. به همین سادگی!

6. کلاهبرداری با ویروس‌ها و تروجان‌ها

ویروس ‌ها و تروجان ها برنامه‌های مضری هستند که بدون اطلاع شما بر روی کامپیوترتان دانلود شده‌ است.
هدف اصلی این برنامه‌­ها می‌­تواند به دست آوردن و یا آسیب رساندن به اطلاعات، اختلال در عملکرد کامپیوترتان یا احاطه کردن شما با تبلیغات باشد.

این ویروس‌ها به محض ورود تکثیر می­‌شوند. تشخیص آنها کار سختی است چون در قالب برنامه­‌های کاربردی واقعی ظاهر می‌­شوند و تا فعالیت‌­ها را کنترل و اطلاعات را جمع­‌آوری کنند، اما نگران نباشید با استفاده از یک نرم ‌افزار آنتی ویروس معتبر و دارای لایسنس، می‌‌توانید در به حداقل رساندن این خطر قدم محکمی بردارید.

7. کلاهبرداری با نرم‌­افزارهای جاسوسی

تا حد امکان از کلیک بر روی آگهی‌­های تبلیغاتی که در گوشه و کنار سایت‌­ها می­‌بینید، خودداری کنید. زیرا با یک کلیک ساده در یک پنجره جستجوگر جداگانه قرار می‌­گیرید  و این امکان وجود دارد که سیستم شما به صورت خودکار یک جاسوس افزار  یا "adware" را دانلود کند.

در واقع این برنامه‌ها اغلب با برنامه‌های رایگان، برنامه‌ها و یا سرویس‌هایی که ممکن است از اینترنت دانلود کنید، همراه می‌­شوند. این جاسوس افزارها به صورت مخفیانه اطلاعات کاربری شما را جمع­‌آوری می‌­کنند و فعالیت شما را کنترل می­‌کنند. استفاده از نرم‌افزار امنیتی به روز برای ردیابی و حذف جاسوس افزار می‌­تواند به شما کمک کند.

8. کلاهبرداری با سایت­‌های شرط ­بندی جعلی

امروزه سایت­‌های شرط بندی فوتبال و … راه‌­اندازی شده است که در ابتدا مبالغ کمی را به عنوان شرط بندی از کاربران دریافت می‌کنند. این مبالغ در ابتدا کم و در ادامه بیشتر و بیشتر می‌شوند، اما متأسفانه پس از مدتی کلاهبرداران سایت را از دسترس خارج می‌کنند.
قربانیان نیز به علت غیر قانونی بودن کسب­‌وکار معمولاً شکایت و پیگیری هم نمی‌کنند. باید این واقعیت را پذیرفت که اثبات کلاهبرداری بدون مدرک امکان­‌پذیر نیست.

9. کلاهبرداری با سرقت اطلاعات هویتی

در این روش کلاهبرداران پیامک یا ایمیل حاوی لینک پرداخت برای پرداخت قبض، خرید شارژ و ... را برای افراد مختلف ارسال می‌کنند.
کاربران نیز با کلیک بر روی این لینک ها به درگاه­‌های جعلی(فیشینگ) منتقل می‌­شوند و اطلاعات آنها  خیلی راحت به سرقت می‌­رود.

بهترین کار برای جلوگیری از این شگرد کلاهبرداری این است که هرگز لینک‌های ناشناس را باز نکنید.
در مواردی نیز پیامک و یا ایمیل همراه با اطلاعات حساب برای کاربران ارسال می‌شود و به اشتباه برای کلاهبرداران مبالغی را واریز می‌کنند و یا از افراد اطلاعات هویتی آنها درخواست می‌شود.

اگر هم‌چنین پیام­‌هایی دریافت کردید و قصد پرداخت داشتید، بهتر است در مرورگر سیستم یا گوشی هوشمندتان سرچ کنید تا لینک­‌های اصلی برای­‌تان بیاید. با این کار متوجه می‌­شوید که چنین پیامی صحت ندارد.

10. کلاهبرداری با جعل سند

خانه‌های خالی، زمین­‌هایی بلا استفاده و مواردی مانند این می­‌تواند طعمه تبهکاران باشد. کلاهبرداری اینترنتی با این روش به گونه‌­ای است که مواردی مانند یک خانه را با قیمت و تخفیف چشم‌گیری بر روی سایت­‌های جعلی فروش قرار می‌دهند و اقدام به دریافت همه یا بخشی از مبلغ می‌کنند. متأسفانه این موارد معمولاً با مدارک جعلی به چندین نفر فروخته می‌شوند.

متأسفانه فضای مجازی آنقدر گسترده شده است که شاید شگردهای کلاهبرداری دیگری هم باشند و اطلاعی از آن در دست نداشته باشیم. بنابراین با رعایت چند نکته باید تمام دقت‌­مان را به کار بگیریم تا در دام مجرمان خاموش نیفتیم.

چند نکته مهم جهت پیشگیری از وقوع کلاهبرداری اینترنتی

1. برای انجام خرید هر گونه خرید، حضوری و یا اینترنتی ازکارت بانکی‌ای استفاده کنید که برای خریدها و انجام معاملات خرد در نظر گرفته شده است. به عبارت دیگر هرگز از اطلاعات کارت و حسابی که برای پس‌انداز و سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنید برای خرید به کار نبرید.
2. مطابق با قوانین بانک مرکزی جمهوری اسلامی، برای فعال کردن رمز پویا، دائم یا یکبار مصرف، به شعب بانکی موردنظر خود بروید تا برای هر خرید اینترنتی رمز جدیدی استفاده در دست داشته باشید.
3. از وب‌سایت‌هایی که خدمات غیرقانونی و بر خلاف قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ارائه می‌دهند، هرگز خرید اینترنتی نکنید. زیرا به ‌واسطه خدمات غیرقانونی، به هیچ وجه نمی‌توانند درگاه پرداخت الکترونیک از شرکت‌های ارائه دهنده خدمات مالی (پرداخت یارها)، دریافت نمایند.
4. در صورتی که می‌خواهید کسی پول به حساب­‌تان واریز کند و یا اگر در یک رویداد یا قرعه‌کشی برنده شدید و قرار است جایزه‌ای را برای­‌تان واریز شود، تنها شماره حساب یا شماره شبا، خود را با دیگران به اشتراک بگذارید، زیرا شماره حساب و شماره شبا تنها قابلیت واریز را دارند و اگر کسی اطلاعات آن را در اختیار داشته باشد نمی‌تواند هیچ گونه برداشتی از حساب شما انجام دهد.
5. به هر تماس تلفنی، پیامک یا ایمیل از طرف افراد ناشناس مشکوک شوید. اگر تماس یا پیام‌های مشکوک دریافت کردید و در آن سعی بر استفاده از عواطف و احساسات شما شد (مثل برنده شدن جایزه‌­های کلان، سفرهای زیارتی و …) قبل از اینکه به دام بیافتید، با افراد با تجربه مشورت کنید تا از اصل ماجرا با خبر شوید.
6. در صورت لو رفتن اطلاعات کارت و رمز دوم آن، سریعاً از طریق اینترنت بانک اقدام به عوض کرد رمز و یا مصدود کردن حساب بانکی خود نمایید و در صورتی که اپلیکیشن­‌های اینترنت بانک را نداشتید یا بانک شما این قابلیت‌ را نداشت، با مراجعه به نزدیک­ترین دستگاه خودپرداز، رمز اول کارت خود را چندبار اشتباه وارد کنید تا کارت غیرفعال شود.

با رعایت تمام این نکات این واقعیت را هم باید بپذیریم که حتی با رعایت تمام موارد و احتیاطات امنیتی، باز هم امکان دارد که مورد کلاهبرداری از افراد سوءاستفاده­‌ گر قرار بگیرید. پس بهتر است بدانید در چنین شرایطی چه اقداماتی باید انجام شود تا بتوانید برای دادخواست ضرر و زیان ناشی از کلاهبرداری اقدام کنید.

اقدامات لازم بعد از کلاهبرداری اینترنتی

اگر به هر نحوی به دام شگردهای کلاهبرداری اینترنتی افتادید، پس از اطمینان پیدا کردن از اینکه مورد کلاهبرداری اینترنتی قرار گرفتید، باید ابتدا اطلاعات حساب­تان مانند رمز حساب و رمز دوم­ کارت‌­تان را سریعاً عوض کنید. با این کار فرصت سوء استفاده بیشتر از مجرمان را می­‌گیرید.

هم­‌چنین بهتر است روشی که از شما کلاهبرداری شده است را در بخش ارتباطات مردمی فتا به اشتراک بگذارید تا به اطلاع دیگران برسد. با این کار از مورد کلاهبرداری قرار گرفتن دیگران با این روش جلوگیری می­‌کنید.
سپس صورت حساب یک روزه از بانک خود بگیرید. در صورت حساب دریافتی امکان مشاهده حسابی که پول شما به آن منتقل شده است، وجود دارد. گرچه به احتمال زیاد مجرم یا مجرمان از یک کارت دزدی یا مفقود شده استفاده کرده‌­اند، پس احتمال اینکه از طریق آن نام کلاهبردار را پیدا کنید، کم است.

اگر نتیجه نگرفتید، باید صورت حساب دریافتی را به دادسرای منطقه خود ببرید برای شکایت از کلاهبرداری اینترنتی. پس از طی مراحل اداری در دادسرا، شما به کلانتری ارجاع داده می­‌شوید تا پرونده به نام شما ثبت شود. بسته به اینکه شاکی، مجرم را بشناسد یا خیر، مسیر پرونده عوض می‌­شود.

اگر مجرم شناسایی شده باشد، قاضی وظیفه رسیدگی دارد و باید مظنون را برای بررسی­‌های بیشتر و دفاع از خود به دادگاه دعوت کند، اما در صورتی که مجرم پرونده ناشناس باشد، پس از تایید، پرونده به پلیس فتا منتقل می­‌شود.
بنابراین با مراجعه به پلیس فتا و نوشتن اظهارات خود، پرونده شما پیگیری و پلیس فتا از بانک مربوطه استعلام می­‌گیرد. روند کاری کمی طولانی به نظر می­‌رسد، اما با پیگیری پلیس فتا، احتمال برگشت پول از دست رفته شما زیاد است. در ضمن مجرم به مجازات عملکرد خود می­‌رسد.

مجازات کلاهبرداری اینترنتی

بعد از اثبات کلاهبرداری با توجه به جرایمی که در حکم کلاهبرداری اینترنتی هستند از جمله: انتقال مال غیر؛
بنابر تشخیص قاضی معمولاً مجازات کلاهبرداری در قانون جدید از یک سال تا ۳ سال حبس، برگرداندن مال به صاحب مال (رد مال) و پرداخت جریمه نقدی برای مجرم یا مجرمان درنظر گرفته می‌شود. رد مال در کلاهبرداری به معنای برگرداندن مال به صاحب اصلی آن است.

آگاه باشید؛ کلاهبرداران اینترنتی در کمین شما هستند.!

به عنوان سخن آخر باید بگوئیم که تجربه ثابت کرده است، اینترنت و فضای مجازی هم مانند هر تکنولوژی دیگری که به جامعه بشری معرفی شد، افراد زیادی به سمت آن گرایش پیدا کردند تا استفاده از آن را تجربه کنند و برخی در جهت درست و کاربردی و برخی در جهت نادرست استفاده کردند.

در این بین افراد عادی به دام دسته دوم می‌­افتند و ممکن است با یک سهل انگاری کوچک اطلاعات مهم و حتی سرمایه زندگی‌­شان را از دست بدهند.
بنابراین باید آگاه بود تا مبادا قربانی کلاهبرداری اینترنتی شد.

راهکارهای زیادی برای جلوگیری از جرائم الکترونیکی وجود دارد. وبلاگ کارلیب قصد دارد تا با تولید مقالات آموزشی، به دانش شما بیفزاید و راهکارهایی را آموزش دهد که خطر کلاهبرداری را کاهش دهد. کافی است به سایت کارلیب به آدرس karlib.ir سر بزنید.